خداوند در آیه ١٨۶ سوره بقره میفرمایند: (وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌۖ أُجِیبُ دَعۡوَةَ ٱلدَّاعِ إِذَا دَعَانِۖ فَلۡیَسۡتَجِیبُوا۟ لِی وَلۡیُؤۡمِنُوا۟ بِی لَعَلَّهُمۡ یَرۡشُدُونَ)
«و هنگامی که بندگانم از تو دربارهی من بپرسند (که من نزدیکم یا دور. بگو:) من نزدیکم و دعای دعاکننده را هنگامی که مرا بخواند، پاسخ میگویم (و نیاز او را برآورده میسازم)؛ پس آنان هم دعوت مرا (با ایمان و عباداتی همچون نماز و روزه و زکات) بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا آنان راه یابند (و با نور ایمان به مقصد برسند).»
دعاء از دیدگاه اسلام جایگاه ویژه و بلند مرتبهای دارد، تا جایی که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودهاند: دعا، اصل عبادت است [الدعاء هو العبادة ] رواه الترمذی و غیره 3372
برای دعا کردن دستورات ویژهای وجود دارد که هر زمان دعا با این دستورات ویژه خوانده شود، احتمال جواب و نتیجه آن از طرف الله تعالی بیشتر میشود.
آداب دعا کردن :
١- کسیکه قصد دعا کردن را دارد در وهله اول باید با بسم الله الرحمن الرحیم شروع نماید و حمد و ثنای خداوند را به نحو احسن بجای بیاورد و خداوند را با برخی از أسماء الحسنى بخواند و این تمجید و تحسین پروردگار را قبل از خواستههایش انجام دهد: خداوند در آیه ١٨٠ سوره مبارکه اعراف چنین میفرمایند:
(وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَاۤءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَاۖ)
«خدا دارای زیباترین نامها است (که بر بهترین معانی و کاملترین صفات دلالت مینمایند. پس به هنگام ستایش یزدان و درخواست حاجات خویش از خدای سبحان) او را بدان نامها فریاد دارید و بخوانید»
در زمان رسول خدا هنگامیکه مسلمانان، خداوند را به نامهای یا الله، یا رحمان، یا رحیم، یا وهاب، یا ستار، یا غفار و غیره میخوانند، مشرکین طعنه زده و میگفتند ما یک خدا را ستایش میکنیم اما اینها چند اسم و خدا را میخوانند و چنین میپنداشتند که هر کدام از این نامها، اسم خدایی است؛ آنوقت این آیه نازل شد ( ولله الاسماء الحسنى فادعوه بها و ذروا الذين يلحدون في اسماءه سيجزون ما كانوا يعملون )
امام ترمذی از فضاله پسر عبید رضی الله عنه نقل میکند: در حالی که رسول خدا صلی الله علیه و سلم در بین ما نشسته بود، مردی وارد مجلس شد و پس از اتمام نماز، شروع کرد به دعا خواندن و گفت: پروردگارا از لغزشهای من صرفنظر کن و به حال من بینوا رحم کن؛ هنگامی که میخواست برود، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: ای نماز گذار تو در راز و نیاز با پروردگارت عجله کردی! دعا کردن به این شیوه نتیجه نمیدهد بلکه هر زمان نماز را بجا آوردی، در جای خود بنشین و حمد و ثنای خداوند سبحان را آنچنان که شایسته اوست بجای بیاور سپس درود بر من (رسول خدا ) بفرست و بعد از آن خواستههایت را از خداوند طلب کن. ترمزی 3476
باز هم پیامبر صلی الله علیه و سلم در حدیث دیگری میفرمایند: هر زمانی که یکی از شما نماز را خواند و قصد دعا کردن را داشت اول حمد و ستایش خداوند را بجای آورد سپس درود و صلوات بر پیامبر بفرستد و متعاقب آن هر دعایی که میخواهد از خدا طلب بکند. در این هنگام که پیامبر صلی الله علیه و سلم ما را اصحاب را نصیحت میکرد مرد دیگری آمد و پس از اقامه نماز، دعا را به این روش که پیامبر صلی الله علیه و سلم تشریح فرمودند، نمودند… پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: ای نماز گذار دعا کن خداوند جواب میدهد. ترمذی 3477
آلبانی هم این حدیث را تصحیح نموده است. 2767/ 2765
٢- یکی از شروط دعا کردن درود و صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم است. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودهاند:همه دعاها پوشیده و از جواب دادن منع شدهاند تا اینکه درود و صلوات را بر پیامبر نفرستند. طبرانی در الأوسط ج 1 ص 220
٣- کسی که قصد دعا کردن را دارد باید رو به قبله باشد. امام مسلم از عمر بن الخطاب رضی الله عنه روایت میکند و میگوید: هنگامیکه در جنگ بدر پیامبر صلی الله علیه و سلم نفرات (٣١٩) مسلمانان را در برابر لشکر ١٠٠٠ نفری مشرکین مشاهده نمود، رو به قبله شد و دست هایش را رو به آسمان بلند کرد و پس از حمد و سپاس خداوند، طلب امداد کرد و فرمودند: بار الها ! آنچه را که به من وعده دادهای محقق گردان… بار الها ! اگر این گروه از اهل اسلام نابود شود، دیگر در روی زمین مورد پرستش قرار نمیگیری. پیامبر صلی الله علیه و سلم همینطور رو به قبله دعا میکرد و از دعا کردن دست بر دار نبود و دستانش را آنقدر باز کرده بود تا اینکه عبایش از شانههای مبارکش افتاد.
مسلم 1763 امام نووی هم در شرح مسلم در بحث رو به قبله این حدیث را روایت کرده اند.
۴- بلند کردن دستان هنگام دعا کردن. سلمان فارسی رضی الله عنه حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و سلم نقل میکند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: خداوند والا مقام و بلند مرتبه، زنده و بخشنده است و از بنده خود شرم میکند هنگامیکه دستانش را به سوی او دراز میکند، آن را دست خالی برگرداند.
سنت است که کف دستانت در هنگام دعاء و نیایش به طرف آسمان باشد مانند کسیکه فقیر و بینوا و تهیدست است و خود را محقر و کوچک نموده و دست تکدی را به سوی یکی دراز میکند تا چیزی را به او بدهند و فرد محتاج منتظر گرفتن است؛ شخصی هم که دعاء میکند، محتاج دریافت چیزی است.
مالک بن یسار رضی الله عنه حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم نقل میکند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: وقتیکه از خداوند دعا و درخواستی داشتی، کف دستانت را به سوی او بلند کن و نباید پشت دستانت را به سوی خدا بلند کنی (زیرا نشانه بی منتی و بی احتیاجی از او است) ابو داود 1486
۵- باید یقین داشته باشی که خداوند جواب دعاهای شما را میدهد و نیز حضور قلب داشته باشی؛ پس کسیکه دعا میکند باید حضور قلب، ترس و بیم قلبی از عظمت پروردگار متعال را داشته باشد. چون پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: از خداوند طلب کنید در حالیکه یقین دارید که جوابتان را خواهد داد پس قلبی که در هنگام دعا، از دعا و نیایش غافل است، دعایش نیز مستجاب نخواهد شد.
رواه الترمذی 3479
۶- باید در حق پروردگار حسن ظن داشته باشی… زیرا پیامبر صلی الله علیه و سلم در حدیث قدسی از زبان خداوند جل جلاله میفرمایند: من همراه و همدم کسانی هستم که حسن ظن در حق من داشته باشند؛ اگر ظن و گمانشان در حق من، نیک باشد من نیز در حق آنان حسن ظنِ بهتری با معیارهای بالاتری ارائه میدهم؛ اگر حسن ظن داشته باشی که خداوند دعاهایت را اجابت میکند، این ظن تاثیر زیادی در پذیرش دعاهایت را دارد. امام بخاری 7405
ادامه دارد…
عبدالقادر عباسیان (پیرانشهر)