سئوال: حکم سریع و با شتاب خواندن نماز تراویح چیست؟
جواب:
در صحیح بخاری و مسلم از پیامبر خدا (ص) روایت شده است که می فرماید: مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ «هر کس شب های رمضان را از روی ایمان و اخلاص به نماز بگذراند، همه ی گناهان گذشته اش آمرزیده می شود». رسول الله (ص) شب زنده داری در ماه رمضان را سبب پاک شدن گناهان و خطاها اعلان فرموده است؛ ولی باید دانست زنده داری تنها در صورتی باعث آمرزش گناهان و پاک شدن از پلیدی ها می گردد که انسان مسلمان آن را با شروط و ارکان و آداب و به طور کامل انجام دهد. چنان که می دانیم با طمانینه و تأنی خواندن سوره ی فاتحه و با طمانینه انجام دادن رکوع ها و سجده ها یکی از ارکان نماز است؛ زیرا پیامبر (ص) هنگامی که می دید شخصی نمازش را درست ادا نمی نماید و برای مثال رعایت طمانینه را در نماز نمی نمود به او می فرمود: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّکَ لَمْ تُصَلِّ»«بازگرد و دوباره نماز بخوان؛ زیرا که تو هنوز نماز نخوانده ای. بعضی از علما کمترین حد این طمانینه را به اندازه ی یک «سبحان ربی الاعلی» و بعضی دیگر مانند شیخ الاسلام ابن تیمیه شرط کرده اند که مقدار طمانینه در رکوع و سجده لازم است به اندازه ی سه بار تسبیح گفتن «سبحان ربی الاعلی» باشد؛ به دلیل اینکه در حدیث سه بار تسبیح آمده است و این کمترین حد طمانینه است.
اما خشوع در نماز دونوع است: خشوع جسمانی که عبارت است از اینکه اندام های بدن از حرکت باز ایستد، و انسان روباه آسا به این طرف و آن طرف نگاه نکند و همچون خروس نوک نزند، و خیلی تند و سریع به رکوع و سجده نپردازد. و اما خشوع قلبی به معنای حضور عظمت خداوند در قلب انسان است و آن حاصل نمی شود جز با تأمل و دقت در آن آیات قرآنی که در نماز تلاوت می شوند و یادآوری قیامت و یادآوری اینکه شخص نمازگزار در پیشگاه خداوند عزوجل قرار دارد. بنابراین لازم است مسلمان نمازگزار توجه داشته باشد که در نماز با خداوند متعال به گفتگو می پردازد و باید در هر حرکت و رکنی از نماز حضور قلب داشته باشد. از این رو نمازگزارانی که تمامی هم و قصدشان این باشد که از نماز فارغ شوند و آن را بار سنگینی بر دوش خود احساس می کنند؛ اینگونه نماز خواندن مورد قبول درگاه خداوند متعال نخواهد بود. بسیاری از مردم در ماه رمضان فقط در فاصله ی چند دقیقه ۲۳ رکعت نماز می خوانند، نماز با این کیفیت چنان که در حدیث آمده است: سیاه و تاریک به سوی آسمان بالا می رود و به نمازگزار گفته می شود: (ضیعک الله کما ضیعتنی) خداوند تو را تباه گرداند، همانگونه که تو مرا تباه گردانیدی. سفارش و نصیحت من به بسیاری از ائمه جماعت که می خواهند آن تعداد رکعات نماز [۲۳ رکعت] را با شتاب و بدون حضور قلب و آرامش بدنی ادا کنند، این است که اگر ۸ رکعت نماز با خشوع و طمانینه لازم به جا آورند بهتر از خواندن ۲۳ رکعت نماز آن چنانی می باشد.
در ادای نماز کمیت مورد توجه نیست بلکه کیفیت و نحوه ی ادای نماز مورد توجه است.
از خداوند متعال خواستاریم که ما را در زمره مسلمانان خاشع قرار دهد.
دکتر یوسف قرضاوی
تابش
