حکمت ها و منافع حج

امیر خالدی

همه می‌دانند که تشریع شرایع و احکام برای تحقیق مصالح دنیا و آخرت بندگان خداست و قرآن کریم در بحث حج، به وجود منافع و مصالح عباد اشاره می‌کند:

(لِّيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ) حج– ۲۸

ترجمه: ﺗﺎ منافع خویش را با چشم خود ببینند ودر ایام معینی (روز عید قربان و دو یا سه روز بعد از آن به هنگام ذبح قربانی) نام خدا را بر چهار پایانی ببرند که خدا نصیب ايشان کرده است. پس خودتان از گوشت آنها بخورید و به بینوایان مستمند نیز بخورانید.»

ابن عباس رضي الله عنهما در تفسیر این آیه فرمود: ” مراد منافع دنیا و آخرت است.”

از منافع دنیا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد : قربانی،  ذبح  و تجارت‌ و داد و ستد و نفی فقر و تآلف و تعارف بین مسلمانان سایر کشورها اسلامی و کمک به فقرای حرمین…

و برخی از منافع اخروی حج عبارت است از: کسب ثواب و پاداش و رضوان الهی و غفران گناهان و یادآوری روز  رستاخیز(زیرا حاجی عریان و بدون لباس است) و محشر ( با حضور در صحرای عرفات)

لذا در این مقاله سعی بر این است که تعدادی از مهم‌ترین حکمت ها و  فایده های حج را مورد بررسی قرار دهیم که عبارتند از:

۱- اجتماع و گردهمایی مسلمانان؛  اصل و اساس دین اسلام بر اجتماع مسلمین و ایجاد انس و الفت بین مسلمانان است، به همین دلیل خداوند متعال مهم‌ترین عبادت‌ها را به گونه‌ای قرار داده است که هر یک به نوعی باعث ملاقات و دیدار بین مسلمانان می‌شود مانند:

الف- نوعی ملاقات روزانه که هر روز پنج مرتبه تکرار می‌شود – در مسجد محله و  روستا- و خداوند برای تحقیق آن نماز جماعت را قرار داد.

ب –  نوعی ملاقات و دیدار هفتگی که هر هفته یک بار در سطح شهر و روستا در مسجد جامع برگزار می‌شود که برای تحقیق آن خداوند نماز جمعه را قرار داده است.

ج – نوعی ملاقات و گردهمایی که هر سال یک‌بار و آن هم در سطح جهانی و بین المللی برگزار می‌شود و شارع مقدس برای تحقق آن حج بیت‌الله را قرار داده است.  پس حج گذشته از این که یکی از ارکان اصلی و از واجبات مهم اسلام است ؛ کنفرانس و کنگره‌ای عظیم  سالانه‌ در سطح تمامي ملل و امم اسلامی است.

۲- احیای مفهوم اخوت اسلامی:

حج وسیله‌ای برای احیای اخوت و برادری مسلمانان جهان است و آن را به شکلی کاملا محسوس به تصویر می‌کشد، به نحوی که اختلاف زبان و فرهنگ و دوری آنها از یکدیگر تأثیری بر آن ندارد.  اینکه حاجیان گرداگرد خانه‌ی خدا  و قبله‌ی مسلمین به هم می‌رسند و با هم دیدار می‌کنند و رو به  قبله‌ای واحد  و خدای واحد،  دعای واحدی می‌خوانند،؛ بهترین وسیله برای زنده کردن حقیقت اخوت و برادری اسلامی است.

۳- وحدت مسلمین؛

حج نشان دهنده وحدت مسلمانان است. همبستگی مسلمانان جهان – با وجود دوری وطن و میهنشان – که حول محور مکه مکرمه جمع شده ‌اند، که محل طلوع نور اسلام است و نور توحید و یکتا پرستی از آنجا به سایر سرزمین‌های جهان تابیده است؛ رمز وحدت و یکپارچگی مسلمانان و نشان دهنده پیوند محکم میان آنان است.

۴- مساوات و برابری؛

حج مظهر و نشان دهنده مساوات و برابری بین مسلمین است و تمامی اعتبارات و القاب و عناوین دنیوی که انسان‌ها را از هم جدا می‌کند و موجب تفاخر و خودبزرگ بینی و تکبر در نحوهٔ پوشش و لباس و مسکن است، در حج ساقط می‌شوند.

حج منظره‌ای زیبا است که مبدأ را به یاد می‌آورد: زمانی که مردم از مادرشان متولد می شوند، همه با هم مساوی و برابر هستند و کسی را بر دیگری مزیت و برتری نیست و همچنین معاد و زنده شدن روز رستاخیز را به یاد می‌آورد: زمانی که از گورهایشان برانگیخته می‌شوند و به امر خدا قیام می‌کنند، همه برابر هستند، لخت و عریانند وهیچ اصل و نسبی مطرح نیست.

۵- مرور تاریخ پیامبران و گذشته‌تان:

یکی از فواید و درسهای حج، این است که یادواره  و خاطره پدران گذشته و انبیای الهی و مرور زندگی آنهاست، خصوصا زندگی پیامبران توحیدی: ابراهيم،  اسماعیل و محمد علیهم الصلاة و السلام است.

هر صحنه‌ای از حج به حادثه‌ای ارتباط دارد که در ذهن و یاد حجاج تداعی می‌شود.

در کنار بیت‌الله حاجی حضرت ابراهیم و اسماعیل را به یاد می‌آورد که در حال ساختن کعبه هستند، همچنین تصویر حضرت محمد مصطفی – صلي الله علیه و سلم- در ذهن ظاهر می‌شود که روز فتح مکه داخل کعبه شد و همه بت‌ها را شکست و هنگام طواف حجرالاسود را می‌بوسد.

در صفا و مروه حاجی هاجر مادر اسماعیل را می‌بیند و بياد می‌آورد که به‌ دنبال آب برای پسرش (سعی) و تلاش می‌کند.

در منی و جمرات حاجی حضرت ابراهیم در ذهنش نقش می‌بندد که با شیطان مخالفت کرد و با سنگریزه به سوی او پرتاب کرد  و او را رجم کرد، تا امتثال امر پروردگارش را کرده و به بخاطر الله تنها فرزند و جگرگوشه‌اش را قربانی کند.

در عرفات روح مؤمن از اموری که رحمت خداوند را برمی‌انگیزد لبریز می‌شود و امید به مغفرت الله به اوج می‌رسد و این صحنه زیبا و عجیب پیش چشمان حجاج ظاهر می‌شود : که رسول خدا در روز عرفه و در سرزمین عرفات در حالیکه بر روی مرکبشان سوار بودند برای مردم خطبه مشهور حجةالوداع را خوانده و آنها را به اخوت دینی، عدالت،مساوات و مبادی خوب زیستن و احترام به مال و عرض و ادای حقوق زنان و بندگان موعظه کرد و آنها را از برگشتن به عادات دوران جاهلی برحذر داشت.

۶- علاوه بر این، در ایام مناسک حج، به فقرا و نیازمندان مکه و مدینه از سوی زائران و خیرین، آن مقدار روزی می‌رسد که در تمام سال کفاف هزینه‌های زندگی آنهاست و البته آن هم به خاطر دعای حضرت ابراهیم خلیل(عليه‌السلام) است که گفت: ” ربنا انی اسکنت من ذریتی بواد غیر ذی زرع عند بیتک المحرم،  ربنا لیقیموا الصلاة فاجعل افئده من الناس تهوی الیهم،  وارزقهم من الثمرات لعلهم یشکرون” ابراهیم- ۳۷

ترجمه ” پروردگارا! من فرزندانم را در سرزمین بدون کشت و زرعی، در کنار خانه‌ی تو، که آن را حرم ساخته‌ای سکونت دادم، خداوندا تا اینکه نماز برپای دارند، پس چنان کن که دلهای گروهی از مردم متوجه آنان گردد و ایشان را از میوه‌ها بهره‌مند فرما، شاید که سپاسگزاری کنند.”

۷- حج مدرسه و آموزشگاهی برای تربیت و آموزش جسم، اخلاق، و قلب مؤمن است:

# تربیت جسم بر تحمل سختی‌ها و مشقت و ناملایمات زندگی

# تربیت اخلاق بر تواضع و گذشت و مهربانی و اخلاق نیکو

# تربیت نفس (روح و روان) بر بخشش و سخاوت و احسان و صدقه و قربانی کردن

# تربیت قلب وضمیر بر طهارت و پاکی و توبه و انابه و اینکه خداوند متعال را همواره رقیب و نگهبان خود بدانیم.

نتیجه:

با توجه به حکمت ها و فواید حج که به آن‌ها اشاره شد، می‌توان گفت که سفر معنوی حج واقعا برای شخص مؤمن مملو از منافع و فواید دنیوی و اخروی است و برای حاجی چه از نظر شخصی و خانوادگی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی سفری پر بار وپر از دستاورد است مشروط بر اینکه حاجی قبل از مبادرت به این سفر با بصیرت و دانش و تحقیق گام در ره گذارد و پس از بازگشت تغییر و تحولی اساسی و بنیادین در زندگی خود ایجاد نماید و به قول شاعر:

کعبه یک سنگ نشانی است که ره گم نشود

حاجی احرام دگر بند ببین یار کجاست

امیر خالدی