آیا علم و شناخت به تنهایی کافی است؟!
ابلیس و شناخت مبانی ایمان
با نگاهی گذرا و ادنی تأملی در آیات قرآن راجع به آفرینش آدم، علم و دانش وافر ابلیس در مورد دو اصل اساسی و دو رکن رکین ایمان یعنی مبدأ و معاد به عیان مشاهده می شود.
آیات زیر را مد نظر قرار دهید :
???? ۱ – قَالَ مَا مَنَعَکَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ ۖ قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ
(خداوند به او) گفت: چه چیز تو را بازداشت از این که سجده ببری، وقتی که من به تو دستور (تعظیم و تواضع برای آدم) دادهام؟ (ابلیس از روی عناد و تکبّر پاسخ) گفت: من از او بهترم. چرا که مرا از آتش آفریدهای و او را از خاک. (و آتش کجا و خاک کجا!). سوره اعراف آیه ۱۲
???? ۲- قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ ۖ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ
گفت: من بهتر از او هستم. تو مرا از آتش آفریدهای و وی را از گِل. سوره ص آیه ۷۶
در دو مورد فوق، ابلیس اعتراف میکند که خداوند متعال،آفریدگار خود او و آدم است. به تعبیری دیگر خالقیت خدا را معترف است.
???? ۳- قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ
گفت: به عزّت و عظمتت سوگند که (در پرتو عمر جاویدان و تلاش بیامان) همهی آنان را گمراه خواهم کرد. سوره ص آیه ۸۲
در این مورد ابلیس به عزت پروردگار سوگند یاد می کند که این امر بیانگر شناخت و دانش او در مورد صفات پروردگار است.
???? ۴- قَالَ أَرَأَیْتَکَ هَٰذَا الَّذِی کَرَّمْتَ عَلَیَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَىٰ یَوْمِ الْقِیَامَهِ لَأَحْتَنِکَنَّ ذُرِّیَّتَهُ إِلَّا قَلِیلًا
شیطان گفت: به من بگو که آیا این همان کسی است که او را بر من ترجیح و گرامی داشتهای؟! (جای تعجّب است). اگر مرا تا روز قیامت زنده بداری، فرزندان او را همگی جز اندکی (با گمراهی) نابود میگردانم (و لگامِ وسوسه را به دهانشان میزنم و به جادهی خطا و گناهشان میکشانم). سوره اسراء آیه ۶۲
نکتهی اول در این مورد این است که ابلیس به کرامت خدادادی آدم اعتراف میکند و این کرامت و جایگاه و منزلت را از جانب خدا میداند و به خدا نسبت میدهد.
نکتهی دوم در این مورد این است که ابلیس معتقد به روز قیامت است و از آن نام میبرد و مهلت تا آن موقع را در دست خدا میداند
???? ۵ – قَالَ أَنظِرْنِی إِلَىٰ یَوْمِ یُبْعَثُونَ
(اهریمن) گفت: مرا تا روزی مهلت ده و زنده بدار که (قیامت نام است و مردمان در آن زنده میشوند و از گورها) برانگیخته میگردند. سوره اعراف آیه ۱۴
در این مورد ابلیس بعد از اینکه یقین حاصل کرد که رانده شده و مورد لعن و نفرین پروردگار قرار گرفته است ، در خواستی مطرح میکند که عبارت است از طول عمر و مهلت تا روز قیامت.
همین امر بیانگر شناخت ابلیس و اعتقاد او به روز قیامت است.
این درخواست ابلیس با این تعبیر در سه سورهی قرآن با اندک تفاوتی تکرار شده است.
???? ۶- قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ
(اهریمن) گفت: بدان سبب که مرا گمراه داشتی، من بر سر راه مستقیم تو در کمین آنان مینشینم (و با هرگونه وسائل ممکن در گمراهی ایشان میکوشم).سوره اعراف آیه ۱۶
در این مورد هم ابلیس اعتراف دارد که راه خداوند، صراط مستقیم است که با کمترین هزینه شخص را به مقصد میرساند.
البته این شناخت ابلیس چون همراه با موضعگیری مناسب نبوده ، به هیچ وجه کارساز نبود. چون شناخت از مبانی و اصول ایمان به تنهایی کافی نیست و لازم است که شناخت قرین موضعگیری مناسب باشد و پرستش و بندگی پروردگار را در پی داشته باشد.
تهیه و تنظیم: عبدالرحمن جعفری