پیامبر (ص) در رمضان
امام ابن قیم (رحمه الله) میگویند: رسول خدا (ص) بهترین روش و کاملترین نمونه استفاده از فرصت طلائی رمضان بود. ایشان به بهترین صورت و با آسانترین و دلچسبترین روش بیشترین فایدههای ایمانی را از این ماه مبارک میبردند.
روزه ماه مبارک رمضان در دومین سال هجرت پیامبر اکرم (ص) به مدینه بر مسلمانان فرض شد. و پیامبر خدا (ص) در سال یازدهم هجری چشم از جهانی فانی بربستند. ایشان ۹ رمضان را در زندگی پرفروغشان روزه گرفتند.
در ابتدا روزه بصورت اختیاری فرض شده بود. هر کس میخواست روزه میگرفت و هر کس نمیخواست بجای آن بینوائی را غذا میداد. سپس اختیار برداشته شد و روزه بر همگان واجب قرار داده شد.
سعی بسیار در بجای آوردن انواع عبادتها
روش عبادت پیامبر اکرم (ص) این بود که در ماه رمضان بسیار میکوشید تا از هر نوع عبادت در حد امکان بجای آورد.حضرت جبرئیل ـ علیه السلام ـ نیز در رمضان خدمت آن حضرت میآمد و با ایشان قرآن میخواند. پیامبر خدا (ص) همیشه از همهی انسانها سخاوتمندتر و بخشندهتر بود، و در رمضان بیش از پیش سخاوت مینمود، و وقتی با جبرئیل ملاقات مینمود از نسیم وزان نیز با سخاوتتر و بخشندهتر میشد. آن حضرت در رمضان بیش از همیشه صدقه و خیرات میداد، و به همگان نیکی میکرد و قرآن تلاوت مینمود، و نماز بجای میآورد و همواره مشغول ذکر و عبادت خداوند بود، و در مسجد به اعتکاف مینشست.
ماه رمضان را بکلی به عبادت مشغول بود، و آنچنان که در ماه مبارک رمضان به طاعت و عبادت و بندگی خداوند میپرداخت در هیچ ماه دیگری از سال چنین نمیکرد. تا جائیکه برای ضایع نشدن لحظهای از شب و روزش چند روز متوالی را بدون اینکه افطار کند روزه میگرفت تا فرصت بیشتری برای عبادت داشته باشد.
البته صحابه و یارانش را از روزهی متواصل منع میکرد. آنها میگفتند: شما بطور متواصل روزه میگیرید، و چند روز متوالی افطار نمیکنید، ما نیز میخواهیم چون شما باشیم. آن حضرت به آنها میفرمودند:” من چون شما نیستم، من نزد پروردگارم میباشم و او مرا غذا میدهد و سیراب میکند”.(1)
و از روی رحمت و شفقت پیروان و امتش را از استمرار روزه منع مینمودند. و به کسانی که بسیار اصرار دارند اجازه دادند افطارشان را تا وقت سحر بتأخیر اندازند.
در صحیح بخاری از ابو سعید خدری آمده است که ایشان از پیامبر خدا (ص) شنیدند که آن حضرت میفرمودند:”روزهیتان را با روزه روز دیگر وصل نکنید. حالا اگر کسی از شما خواست روزهاش را استمرار دهد، تنها تا وقت سحر ادامه دهد“. این میتواند نوعی استمرار و بهمپیوستن روزهها و آسانترین روش برای روزهدار باشد. و در حقیقت آن شام روزه دار است که آنرا با کمی تأخیر در وقت سحر میل میفرماید. و روزه دار در شبانهروز یک وعده غذا دارد، حالا اگر آنرا در سحر میل بفرماید چون کسی است که شامش را بجای اول شب در آخر شب میل میکند.
روش پیامبر خدا (ص) در هلال اول ماه
پیامبر اکرم (ص) روزهی ماه مبارک را پس از دیدن هلال اول ماه، و یا گواهی دادن یک شاهد که ماه را دیده، شروع میکرد. باری روزهی ماه مبارک را با اعتماد به گواهی ابنعمر، و یک بار دیگر با گواهی یک صحرانشین شروع کرد. و از آنها قسم نخواست. فقط به اطلاع رسانی آنها اعتماد نمود، اگر چه این خبر رسانی گواهی و شهادتی از سوی آنها بود، پیامبر از آنها نخواست که سوگند بخورند. و اگر هلال اول ماه را نمیدید و کسی گواهی نمیداد که هلال را دیده، آن حضرت سیروز ماه شعبان را کامل مینمود، و سپس روزهی رمضان را شروع میکرد.
و اگر چنانچه آسمان ابری میبود، و امکان دیدن ماه نمیبود، سیروز شعبان را کامل مینمود، سپس روزه رمضان را شروع میکرد.
آن حضرت نه روز ابری را روزه میگرفت، و نه به روزه گرفتن آن دستور میداد، بلکه دستور داد در صورت ابری بودن آسمان شعبان را سیروزه حساب کنند، سپس رمضان را شروع کنند. و این با این فرموده پیامبر خدا (ص) که:” اگر چنانچه آسمان ابری شد حسابش را بجای آورید“.(2) هیچگونه تضادی ندارد. چرا که؛ قدر بمعنی: حساب اندازه گرفته شده است، یعنی اینکه اگر چنانچه هوا ابری بود ماه شعبان را کامل ـ سی روز ـ حساب کنید. آنگونه که در حدیث ثابت دیگری که امام بخاری روایت نموده آمده است:” ماه شعبان را کامل کنید“.(3) و ماه؛ سی روزه کامل میشود.
با پیامبر خدا (ص) در افطارشان
ـ آن حضرت (ص) قبل از نماز افطار میل میفرمودند.
ـ افطار آن حضرت (ص) چند دانه رطب بود ـ البته اگر مییافتند ـ و اگر رطبی نمیبود چند دانه خرما میل میفرمودند. و اگر چیزی از آن نمییافت، با مقداری آب افطار میکردند.
ـ از ایشان آوردهاند که چون افطار مینمودند، میفرمودند: “ذَهَبَ الظَّمَأُ, وَابتَلَّتِ العُروقُ، وَثَبَتَ الْأجْرُ إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالى“(4).
( تشنگی رفت، رودهها تر شد، و به خواست خداوند پاداش نوشته شد).
و از ایشان آوردهاند که میفرمودند:” برای روزهدار در هنگام افطار کردنش دعائی است که رد نمیشود“.(5
و از ایشان ثابت است که میفرمودند:” اگر شب از آنسو بیاید، و روز از این سو برود، روزه دار افطار کرده است“.(6)
در شرح فرمودهی ایشان گفتهاند که؛ اگر چه روزهدار نیت نکرده باشد، در حقیقت با وارد شدن وقت افطار، انگار که افطار کرده است. همانگونه که با طلوع خورشید ما وارد صبح میشویم و با غروب آن وارد شب.
امام ابن قیم (رحمه الله) آوردهاند: آن حضرت (ص) در اول وقت افطار میکردند و مسلمانان را تشویق مینمودند تا در وقت افطار عجله کنند، و سحر نیز میل میفرمودند و مؤمنان را به سحر خوردن و تأخیر دادن آن تا آخر وقت تشویق میکردند.
از کمال شفقت و مهربانیشان بر پیروانشان این بود که آنها را تشویق میکردند با خرما افطار کنند، و اگر خرمایی در دسترس نبود با آب. چرا که معدهی خالی چیز شیرین را بهتر قبول میکند، و آن برای سلامتی بسیار مفیدتر است، بخصوص برای چشم و قدرت بینائی بسیار مفید است.
و اما آب: جگر بر اثر روزه کمی خشک میشود، و وقتی با آب تر میگردد، بهتر میتواند پس از آن از غذا استفاده ببرد. برای همین برای تشنهی گرسنه بهتر است قبل از میل کردن غذا کمی آب بنوشد، و بعد از آن غذا بخورد.
اینها همه بجانب آن فوائد و خاصیتهایی که خرما و آب در پاک نمودن قلب دارند. البته اینها را جز اهل دل و عرفان درک نمیکنند.
آداب روزهدار
پیامبر خدا (ص) روزهدار را از دشنام دادن، و بدگویی، و دعوا و مرافه براه انداختن بشدت برحذر داشته، و حتی از اینکه جواب دشنام و ناسزا را بدهد منع کرده، و به او دستور داده تا در مقابل بد زبانها و کسانی که به او توهین میکنند و ناسزایش میگویند تنها ـ و با کمال افتخار ـ بگوید: من روزه دارم. (7)
برخی گفتهاند: با زبان بگوید.
برخی گفتهاند: به خودش یادآوری کند، و در دلش بگوید تا دچار غرور و خودپسندی نگردد.
برخی گفتهاند: اگر روزهاش فرض بود با زبان بگوید، چرا که میدان خودستائی نیست. و اگر روزهاش نفلی بود در دلش بخودش بگوید تا دچار ریا و خودنمایی نگردد.
([۱]) به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری
([۲])”فَإِنْ غُمَّ عَلَیْکُمْ فَاقْدُرُوا لَهُ” [به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری].
([۳])”فَأَکْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ”.[به روایت امام بخاری].
([۴]).[به روایت امام ابوداود سیستانی].
([۵]).”إِنَّ لِلصَّائِم عِنْدَ فِطْرِه دَعْوةً مَا تُرَدُّ” [به روایت ابن ماجه].
([۶]).”إِذَا أَقْبَل اللَّیْلُ مِنْ هَاهُنَا، وَأَدْبَرَ مِنْ هَاهُنَا, فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ” [به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری].
([۷]).”إِنِّی صَائِمٌ” [به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری].
تابش