ارسطو می‌گوید: افتخار كسانی كه به كودكان تعلیم می‌دهند، بیش از كسانی است كه آنها را به وجود می‌آورند . معلم و دانش‌آموز، دو ركن اساسی آموزش و پرورش هستند. آموزش و تدریس، كاری بسیار ظریف و حساس است و هر كسی كه سواد یا معلوماتی در زمینه خاصی كسب كرده است، نمی‌تواند معلم موفقی باشد. پس معلم شایسته، كسی نیست كه در یك دبستان یا دبیرستان تدریس می‌كند، بلكه می‌تواند هر فرد واجد شرایطی باشد كه در حوزه تربیتی فعالیت کرده و می‌خواهد در كار تدریس و فن آموختن، موفقیت به دست آورد.
نقش تربیتی معلم
به طور كلی، برای معلمان، دو نقش یا دو وظیفه منظور گردیده است. نخستین وظیفه آنان، مسئولیتی است كه در برابر فرهنگ جامعه خود بر عهده گرفته‌اند و دیگر، وظیفه‌ای كه در قبال شاگردان پذیرفته‌اند. این دو وظیفه اغلب همزمان با یكدیگر انجام می‌گیرد.
وظایف معلم در قبال موفقیت دانش‌آموزان
معلمان خوب، در تضمین موفقیت و پیشرفت شاگردان خود، وظیفه مهمی بر عهده دارند و قبل از هر شرطی لازم است دو پیش‌نیاز زیر را دارا باشند.
یک. علاقه به تدریس: پژوهشگران، عشق و علاقه به تدریس را، نخستین پیش‌نیاز هنر معلمی دانسته‌اند و این نباید به آن معنا باشد كه معلمی شغل شریف و مورد احترام مردم است، بلكه بدان سبب كه، تا كسی به كار تدریس علاقمند نباشد، نمی‌تواند در موفقیت شاگردان نایل آید.
دو. توانایی ایجاد علاقه در شاگردان: تنها علاقه خود معلم به موضوع درسی، كافی نیست، معلم باید بتواند این علاقه را در شاگردان خود نیز ایجاد كند. تدریس خوب و مؤثر نیاز به مهارت دارد و این هنگامی حاصل می‌شود كه معلم نشان دهد، هم به شغل خود و هم به كار تدریس علاقمند است. معلمانی كه به درس علاقه دارند، اما نسبت به شاگردان خود، بی‌تفاوت هستند، كلاسشان اغلب سرد و كسل‌كننده جلوه می‌كند.
ویژگی‌های معلم از نظر جان دیویی
جان دیویی، از فلاسفه تعلیم و تربیت در قرن اخیر، كه معتقد است معلم خوب باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
معلم خوب، باید به تفاوت‌های فردی شاگردان خود، آگاهی داشته باشد.
معلم خوب، باید قدرت هدایت كلاس به سوی هدف‌های مشخص شده را داشته باشد.
معلم خوب، باید احساسات سلطه‌جویانه خود را كنترل كند.
ویژگی‌های معلم خوب
هرچند یك معلم خوب و موفق در موقعیت‌ها و محیط‌های مختلف، متفاوت است، با این حال، معلمان خوب به طور كلی، خصوصیات مشتركی دارند از قبیل:
علاقه به تدریس: به این معنی كه معلم باید به خود تدریس و موضوع مورد تدریس، علاقه داشته باشد.
ثبات عاطفی و روانی: معلم به عنوان یك رهبر و الگوی رفتاری باید در افكار و اعمالش ثبات داشته باشد و تحت تأثیر عواطف و هیجاناتش تصمیم‌گیری نكند، به‌طوری كه دانش‌آموزان بتوانند به او اعتقاد و اطمینان داشته باشند.
ادامه به تحصیل: معلم كسی است كه همیشه احساس نیاز به یادگیری و فراگیری مطالب تازه داشته باشد و مطالعات خود را پس از كسب مدرك تحصیلی متوقف نكند.
حس مهربانی و همدردی با دانش‌آموزان: معلم باید رفتارش به گونه‌ای باشد كه دانش‌آموزان بتوانند، آزادانه ناراحتی‌ها و مشكلات خود را با او در میان بگذارند و مطمئن باشند به خاطر اشتباهات مرتكب‌شده، مورد انتقاد او واقع نخواهند شد.
روحیه همكاری: یك معلم خوب همیشه آماده همكاری با دیگر معلمان است، خصوصا اگر احساس كند كه وجودش در این همكاری مؤثر و لازم است.
صبر و بردباری: یكی از خصوصیاتی كه واقعا یك معلم خوب باید از آن برخوردار باشد، بردباری است. زیرا اصولا معلم با كودكان و نوجوانان سروكار دارد و این افراد به خاطر كمی سن و تجربه، گاهی رفتارهایی از خود بروز می‌دهند كه اگر معلم بردباری كافی نداشته باشد، موجب ناراحتی خواهد شد.
رعایت انصاف در ارزشیابی‌ها: دانش‌آموزان به اظهار نظر معلم در مورد خود، خیلی اهمیت می‌دهند و چنانچه ارزشیابی معلم منصفانه نباشد، موجب كینه و دشمنی و در نتیجه دوری گزیدن برخی از دانش‌آموزان از معلم می‌گردد، كه این حالات عاطفی، ثمرات بدی در پی خواهد داشت.
آشنایی با اصول روان‌شناسی: معلم باید علاوه بر داشتن تخصص در زمینه‌ای خاص كه تدریس می‌نماید، با اصول كلی روان‌شناسی نیز باید آشنایی داشته باشد. چنانچه معلم با قوانین رشد، یادگیری، خصوصیات سنی گروه‌های مختلف و … آشنا باشد، خیلی از مسائل و مشكلات را می‌تواند به آسانی توجیه كرده و راه حل آنها را بیابد.
قدرت بیان: خوش‌صحبتی و قدرت بیان، یكی از عواملی است كه در ایجاد رابطه با افراد، فوق‌العاده مؤثر است و معلم باید حتما از این نیرو برخوردار باشد. بسیاری از افراد، باسواد و مطلع هستند ولی در اظهار مطالب و تفهیم آن به دیگران، ناتوانند.
یك معلم خوب كسی است كه مرتب از فعالیت‌های آموزشی كه انجام می‌دهد، ارزشیابی به عمل آورد. یعنی با توجه به هدف‌های آموزشی و رفتاری كه در آغاز شروع هر كلاس در نظر دارد، باید ببیند تا چه حد به این هدف‌ها دست یافته و تا چه حد توانسته در دل دانش‌آموزان نفوذ كند و مورد تأیید آنها واقع شود.
آراستگی ظاهر: معلمی كه در روز، چندین ساعت در برابر دانش‌آموزان كلاس ظاهر می‌شود، باید از نظر ظاهر كاملا آراسته، پاكیزه و منظم باشد.
ویژگی‌های معلم در مورد پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان
در زمینه اثربخشی فعالیت معلم، پژوهش‌هایی صورت گرفته است كه براساس این پژوهش‌ها، ویژگی‌های زیر را فهرست كرده‌اند:
· استفاده متنوع از مطالب و روش‌های تدریس
· آموزش همراه با شور و شوق
· رفتار آموزشی مطابق با وظیفه و كار آموزشی
· پرهیز از عیب‌جویی و انتقادات تند و خشن
· استفاده بیشتر از سبك تدریس غیرمستقیم
· تأكید بیشتر بر محتوای آموزشی.
بنابر آنچه گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت یك معلم خوب:
· رابطه‌اش با دانش‌آموزان مثبت است.
· به احساسات دانش‌آموزان توجه می‌كند.
· نظم و كنترل كلاس را در اختیار دارد.
· محیط مطلوبی برای یادگیری پدید می‌آورد.
· از كار با دانش‌آموزان لذت میبرد.
· دانش‌آموزان را به فعالیت‌های یادگیری می‌كشاند.
· خلاق و نوآور است.
· به آموزش مهارت خواندن تأكید دارد.
· دانش‌آموزان را به داشتن تصویر خوبی از خود هدایت می‌كند.
· به‌طور جدی در فعالیت‌های رشد حرفه‌ای خود شركت می‌كند.
· انعطاف‌پذیر است و به موضوع درسی تسلط كافی دارد.
· ثابت‌قدم است و عادلانه رفتار می‌كند.
*********************************
. كیت ا. اچسون و مردیت دامین گال؛ نظارت و راهنمایی تعلیماتی، ترجمه محمدرضا بهرنگی، تهران، كمال تربیت، 1380، چاپ دوم، ص 54.
. پارسا، محمد؛ روان‌شناسی تربیتی، تهران، سخن ، 1374، چاپ اول، ص 284 .
. همان، ص 285_ 290.
. خنیفر، حسین؛ نگاهی دوباره به روش‌ها و فنون تدریس، قم، بوستان كتاب، 1382، چاپ دوم، ص 60 .
. كاربرد روان‌شناسی در آموزشگاه، ص 215 _ 217.
. نگاهی دوباره به روش‌ها و فنون تدریس، ص 58.
. نظارت و راهنمایی تعلیماتی، ص 55.
نویسنده : راضيه ابراهيم زاده
معلم خوب باید در اولین فرصت کج اندیشی های خود را اصلاح کند.
انشاالله بتوانیم معلمین موفقی باشیم
از تذکرات شما ممنونیم
خانم ابراهیم زاده! دستت درد نکند خدا خیرتون بدهد، مطلب پر محتوایی است.
خداوند شما را مأجور فرماید خواهر گرامی!