موعظه و دعوت به سوی حق زمانی نتیجه بخش خواهد بود که مردم آنچه را که میگوییم درک کرده و آن را بفهمند و پس از درک آن است که مردم به دعوت ما پاسخ داده و به آن عمل می نمایند.
و هرگز سخنرانی برای مردم نتیجه ای در بر نخواهد داشت مگرزمانی که مناسب حال آنها باشد به طوری که آن را بفهمند و در آن تعقل کنند . و حضرت علی چه زیبا می فرماید : ( با مردم آنگونه سخن بگویید که آن را بفهمند ، آیا دوست دارید که آنان در اثر نفهمیدن سخن شما خدا و رسولش را تکذیب بکنند ) (۱)
از عبدالله بن مسعود روایت است که فرمود : ( تو هیچ حدیثی را برای قومی بازگو نمی کنی که در حد درک و فهم آنها نباشد مگر اینکه برای برخی از آنها وسیله ابتلا و آزمایش است ) (۲)
✅ ویژگی های سخن قابل فهم
سخنی قابل فهم و درک است که دارای دو ویژگی ذیل باشد :
- آنچه به نحوه سخنرانی و خطابت بستگی دارد ، به طوری که سخنران کلامی شیوا و راحت داشته باشد و از به کار بردن واژه های سخت و غریب و بی معنی بپرهیزد و به راستی که رسول خدا (ص) این نوع شیوه سخنرانی را ذم کرده و در نکوهش آن فرموده است:
خداوند متعال از مردانی که در سخن وری مبالغه بی جا می کنند و همانند گاو زبانشان را در دهان می چرخانند خشمگین می شود ) (۳)
و از ابی امامه روایت است که رسول الله فرمودند : ( حیاء و کم سخن گفتن دو بخش از ایمان است و کلام ناپسند و زیاد حرف زدن دو بخش از نفاق است ) (۴)
- آنچه مربوط به محتوا و مضمون کلام است ، واعظ و سخنران نباید تمام آنچه را که می داند بیان نماید ؛ چرا که عموم مردم به مسایلی از قران و سنت نیاز دارند که درک و فهم ان مسایل برایشان ساده ، روشن و واضح باشد . پس خطیب ( سخنران) از بیان مسایل ریز و پیچیده ای که عامه مردم مکلف به آگاهی داشتن از آن نیستند و اطلاع از آنها به نسبت اقشار جامعه متفاوت است و گاها باید بصورت تخصصی آموزش داده شوند ؛ باید پرهیز نماید ، و آنچه که مردم نسبت به آن بی اطلاع اند و مکلف به یادگیری آن نیستند امری است نسبی که به اختلاف اقشار مردم فرق می کند که در عامه مردم بیشتر است نسبت به طالبان علم ، و این هم رسول خدا (ص) امام دعوت گران و خطیبان ، زمانی که فردی از وی در مورد آنچه که بدان دعوت می کند یا از واجبات دین سؤال می پرسد ، رسول خدا (ص) با جمله های ثابت و واضح اینگونه به او جواب می دهد : ( توحید خدای متعال در عبادت و بر پا داشتن نماز و گرفتن روزه ماه رمضان و انجام حج و به جای آوردن صله رحم و شکاندن بت ها ، و … . ) و پیامبر خدا (ص) او را هرگز به مسائل فرعی دعوت نکرد.
آری پیامبر هرگز طوری سخن نگفته است که مردم از آن برداشت اشتباه بکنند و آن را در غیر جای خودش بکار ببرند .
امام ابن حجر عسقلانی در شرح سخن امام علی (رض) به ذکر موارد و مصادیقی از آن پرداخته و می گوید : امام احمد نقل احادیثی که ظاهرشان تشویق به قیام علیه حاکم است را جزء این موارد بر شمرده است، امام مالک نیز بازگو نمودن احادیثی که در مورد صفات خداوند است را از این باب بر شمرده است، ابو یوسف در مورد غرائب چنین نظری دارد و قبل از این ابو هریره هم در مورد سخن از امور اختلاف بر انگیز اینگونه اندیشیده و البته از حذیفه نیز در این باره روایت است که این نظر را تایید نموده است .
از امام حسن روایت است که سخن گفتن انس ابن مالک برای حجاج سقفی در مورد عرنیین را منکر دانسته است ، زیرا او آن واقعه را حجتی برای افزایش خون ریزی هایش قرار داده ؛ چرا که نامبرده در اثر سخن ابن مالک فهم غلطی برایش حاصل شده بود. (۵)
پس بردعوتگران به سوی الله لازم است این آداب را مدارسه و خود را به انجام و تطبیق آن ملزم بکنند .
مؤلف : د . محمد الدویش
مترجم : عامر رضاییان
—————————————————————-
۱- بخاری : ۱۲۷
۲- مقدمه امام مسلم
۳- أحمد ۶۵۰۷، وأبو داود ۵۰۰۵، والترمذی ۲۸۵۳]
۴- أحمد ۲۱۸۰، والترمذی ۲۰۲۷
۵- فتح الباری، ۱/ ۲۷۲
