عبدالرحمان رسولیان
امروزه مسئله ی استفاده از شیر الاغ و نوشیدن آن برای سلامتی و محافظت از بدن در برابر برخی از بیماریها و حتی پرورش مراکز بزرگ الاغ در کشورهای پیشرفته و تجارت با شیر آن در جامعه از رونق بالایی بر خوردار است لطفاً نظر شریعت را در این مورد بیان بفرمایید ؟
برخلاف آنچه که به نظر می‌رسد، مصرف شیر الاغ اتفاق جدیدی در جهان نیست و قدمتی چندین هزارساله داشته و از دوران‌های یونان و روم باستان تا الان انسان از این شیر به عنوان خوراک و گاهی برای درمان استفاده کرده است.
ملکه ی قدرتمند مصر باستان کلئو پاترا که در زیبایی و تناسب اندام شهره ی خاصی داشته است روزانه با شیر الاغ استحمام کرده است.
هنگامی‌که فرانسوا اول، پادشاه فرانسه از جنگ خسته شده بود، به توصیه یکی از پزشکان قسطنطنیه، شروع به بازیابی انرژی خود با استفاده از شیر الاغ کرد. یک نقل‌قول معروف از او برای ما به‌جامانده است: «شیر الاغ سلامتی را به من بازگرداند و من سلامتی خود را بیشتر مدیون خرها هستم تا دانشمندان!».
اخیرا در بسیاری از کشورهای اروپایی و بخش‌هایی از هند و آفریقا جهت درمان ویروس ها از آن استفاده می‌شود. و چون این شیر نسبت به شیر دیگر از حیوانات، بیشترین شباهت را به شیر مادر دارد برای اولین بار در قرن نوزدهم به تغذیه کودکان بی‌سرپرست تبدیل شد. حتی ایتالیایی‌ها در مواد اولیه بعضی از شیر خشک‌ها، از این شیر استفاده می‌کنند. و پس از شیوع ویروس کرونا فروش شیر الاغ در کشور البانی بسیار رونق گرفت زیرا بر اساس افسانه های کهن محلی این کشور شیر الاغ مزایای فراوانی برای سلامتی دارد. و امروزه هم کشورهای چین ، ایتالیا و صربستان و برخی از کشورهای آفریقایی از مهمترین مراکز اقتصادی پرورش الاغ و توزیع شیر آن به حساب می روند.
مسئله ی استفاده دارویی از شیر الاغ و نوشیدن آن برای تداوی در بین علمای اسلامی مورد اختلاف بوده و مذاهب اسلامی در این مورد متفق القول نیستند.
علمای حنابله استفاده کردن ونوشیدن شیر الاغ را در هر صورتی حرام دانسته و آن را نجس می دانند. می فرمایند: شیر تابع گوشت است و پیامبر روز خیبر خوردن گوشت خر اهلی را تحریم کرده بنابر این استفاده از شیر آن نیز حرام است.
از ابوبکر بن ابی شیبه در این زمینه سوال شد، در جواب فرمودند :
حرم رسول الله لحومها و البانها
ابن قدامه هم می فرماید:بیشتر علما و دانشمندان شیر خر اهلی را با تبعیت از گوشت آن نجس دانسته و استفاده از آن را تحریم کرده اند.
برخی از فقها هم مانند عطا ، طاووس و زهری استفاده و به کار گیری آن را جهت مداوا کردن مجاز دانسته اند.اما قول اول به صواب نزدیکتر است. زیرا پیامبر (ص) فرموده است: ان الله لم یجعل شفاء امتی فیما حرم علیها
و هیات دائمی فتوای ریاض هم نوشیدن شیر الاغ را جایز نمی دانند.
امام ابن قیم هم رای به تحریم نوشیدن شیر الاغ داده و معتقد است آنچه را که شارع حکیم تحریم کرده است به نفع عاجل و اجل بندگان است.در ادامه می فرماید که روح و روان انسان از تغذیه و خوراکی هایش اثر می پذیرد و قطعا تناول شیر الاغ با روح و روان انسان سازگار نبوده و آثار مخرب شخصیتی دارد.
فقهای مذهب امام ابو حنیفه در این مورد متفق القول نبوده و برخی به تحریم و مجموعه ای به جواز آن برای استشفا فتوا داده اند.
مذهب امام مالک و شافعی هم نوشیدن شیر الاغ را برای تداوی طبق قاعده ی (ان کان ینتفع به فی التداوی حل التداوی به)جایز دانسته اند. و معتقدند به جز مشروبات الکلی، در حین ضرورت و عدم دسترسی به مباحات، تداوی به اشیاء نجس جایز است. می فرمایند برخی از سلف تناول شیر الاغ را برای استفاده ی دارویی بلا اشکال دانسته اند و علی پسر حسین هم در زمان ابتلا به نوعی بیماری از شیر الاغ استفاده کرده است.
و امروزه هم که اتفاق جامعه ی پزشکی بر این است که شیر الاغ سرشار از انواع ویتامین بوده و برای بسیاری از بیماریها مفید است استفاده ی آن برای تداوی با توجه به اینکه محموعه ای از علمای مذاهب بر صحت آن فتوا داده اند، جایز است.
ابن مفلح هم در کتاب آداب می گوید:
وقتی که جایگزین مناسبی برای شیر الاغ وجود نداشته و عدم استفاده از آن مردم را دچار عسر و حرج کند و مملو از ویتامین است و برای بسیاری از بیماریها طبق نظر کارشناسان کاربرد دارد، نوشیدن آن مشکلی ندارد.
و در دنیای معاصر هم که از شیر الاغ صابون ، لوازم آرایشی و غیره ساخته می‌شود ، اجماع امت اسلامی بر اینست که شیر از حالت نجس بودن خارج شده و با این تغییر حالت دادن و ترکیب کردن با مواد دیگری که در فقه به آن استحاله می گویند، پاک شده است و استفاده از محصولات آن در صورتی که برای سلامتی مضر نباشد ، هیچ اشکالی نداشته و جایز است.
تحقیق ، گردآوری و ترجمه : عبدالرحمن رسولیان بانه
