آیا کسی که خودکشی می‌کند کافر می‌شود؟
مترجم: عبدالرحیم کاکه‌مم
بی گمان خودکشی کاری است که اسلام آن را حرام دانسته و کسی که آن را انجام می‌دهد، مجرم و گناهکار میداند.
بحث در مورد خودکشی و کسی که بدان مبادرت می ورزد را در چند نکته به طور خلاصه بیان می‌کنیم.
١- قبل از آنکه سخن از خودکش و حکم آن را به میان آوریم، ضروری است که اسباب و حالت هایی را که منجر به خودکشی می‌شوند، بیان کنیم.
در بعضی اوقات، جامعه نیز که از حکومت و خانواده و محیط و… تشکیل می‌شود، همگی یا عده‌ای سبب خودکشی افراد جامعه می‌شوند و در واقع بخشی از مسئولیتِ خودکشی‌ها متوجه جامعه خواهد شد و به همین خاطر لازم است هر کدام به نوبه خود در این مورد وضیح داده شود .
٢- حفظ نفس هدفی از اهداف مورد نظر شریعت اسلام است که برای محافظت از آن بسیار تاکید شده و خداوند برای مواظبت از جان، امور زیر را بیان کرده است:
٢-١- خداوند کشتن انسان را حرام و در آیه ۶٨ سوره مبارکه فرقان در توصیف عباد الرحمن چنین می‌فرماید:
(وَٱلَّذِینَ لَا یَدۡعُونَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَـٰهًا ءَاخَرَ وَلَا یَقۡتُلُونَ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِی حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَا یَزۡنُونَۚ وَمَن یَفۡعَلۡ ذَ ٰلِكَ یَلۡقَ أَثَامࣰا)
«و کسانی که با خداوند معبود دیگر را نمی‌خوانند، و نفسی را که خداوند (کشتنش را) حرام کرده است، جز به حق نمی‌کشند، و زنا نمی کنند، و هر کس چنین کند، مجازات گناه (خود) را خواه دید».
٢-٢- اسلام کشتن انسان را هلاکت و تباهی و از گناهان کبیره به حساب آورده است.
امام بخاری ار عبدالله بن عمر روایت کرده که فرمودند: «إِنَّ مِنْ وَرَطَاتِ الأُمُورِ الَّتِي لاَ مَخْرَجَ لِمَنْ أَوْقَعَ نَفْسَهُ فِيهَا، سَفْكَ الدَّمِ الحَرَامِ بِغَيْرِ حِلِّهِ»
«از جمله گناهانی که اگر انسان خود را در آن بیاندازد راه نجاتی از آن ندارد، ریختن خون حرام و بناحق است».
ورطات جمع ورطة به چیزی گفته می‌شود که انسان از آن نجات نمی‌یابد و یا در آن به هلاکت می‌افتد.
٢-٣- تشریع و مقرر نمودن قصاص
(یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ كُتِبَ عَلَیۡكُمُ ٱلۡقِصَاصُ فِی ٱلۡقَتۡلَىۖ )
[سوره البقرة ١٧٨] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! درباره‌ی کشتگان، (قانون مساوات و دادگری) قصاص بر شما فرض شده است».
٢-۴- اسلام برای پیشگیری از جریمه قتل، حمل اسلحه را جرم قلمداد کروه است.
شیخین، بخاری و مسلم از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما روایت کرده‌اند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند:
«مَنْ حَمَلَ عَلَيْنَا السِّلاَحَ فَلَيْسَ مِنَّا»
«کسیکه علیه ما اسلحه حمل کند، از ما نیست».
همچنین مسلم از ابو هریره روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند:
«مَنْ أَشَارَ إِلَى أَخِيهِ بِحَدِيدَةٍ، فَإِنَّ الْمَلَائِكَةَ تَلْعَنُهُ، حَتَّى يَدَعَهُ وَإِنْ كَانَ أَخَاهُ لِأَبِيهِ وَأُمِّهِ».
«هر کسیکه با آهن یا کارد تیزی به برادر خود اشاره کند، پس تا هنگامی که آن را زمین می‌گذارد، ملائکه وی را نفرین می‌کنند هر چند اشاره شده برادر تنی وی باشد».
٣- کسی که خود کشی می‌کند بر دو نوع است:
٣-١- کسیکه خودکشی را حلال میداند: چنین فردی کافر خواهد شد، زیرا چیزی را که خداوند حرام کرده، حلال دانسته و نیز چون کشتن انسان، گناه کبیره است. حتی اگر فرد کسی باشد که خودکشی می‌کند: خداوند در آیه ٢٩ سوره نساء می‌فرماید:
( وَلَا تَقۡتُلُوۤا۟ أَنفُسَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِكُمۡ رَحِیمࣰا)
« و خودکشی نکنید و خون همدیگر را نریزید بیگمان خداوند نسبت به شما مهربان است»
همچنین امام بخاری از عبدالله بن عمر روایت می‌کند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند:
«گناهان کبیره عبارتند از: شریک قرادن برای خدا، نافرمانی و آزردن پدر و مادر، به ناحق کشتن انسانی و سوگند دروغ»
در این جا پیامبر صلی الله علیه و سلم قتل نفس را پس از شرک به خدا و آزار والدین، از گناهان کبیره دانسته است.
٣-٢- کسیکه مرتکب خودکشی می‌شود بدون آنکه آن را حلال بداند: این فرد گناهکار بوده اما کافر به حساب نمی‌آید.
در این جا حدیثی که اما مسلم در صحیح خود از جابر روایت می‌کند، گفته ما تأیید می‌کند، جابر می‌گوید: طفیل بن عمرو دَوسی نزد پیامبر صلی الله علیه و سلم آمد و گفت: ای پیامبر خدا آیا صاحب دژ مستحکم و استواری هستی؟ پیامبر فرمود: در جاهلیت دوسی‌ها صاحب دژ نفوذ ناپذیر بودند پیامبر ص آن را رد کرد و آن هم بخاطر چیزی بود که برای انصار نگه داشته بود وقتی که پیامبر ص به مدینه هجرت کردند طفیل بن عمرو با مردی از قومش به مدینه هجرت کردند آنان هرچند در مدینه در ناز ونعمت بودند هوای آنجا برایشان ناخوش بود آن مرد مریض شد بی تابی می کرد پیکانی به دست گرفت و مفصل دستانش را زخمی کرد و خون جاری شد تا وقتی که مرد طفیل وی را در خواب دیدی ایشان را در هیئتی زیبا دیدند و دستانش پوشیده بودند از وی پرسید خداوند با تو چه کرد وی در جواب گفت به سبب هجرتی که به سوی پیامبر کردم خداوند مرا عفو کرد..
پرسیدم پس چرا دستانت پوشیده شده است در جواب گفت به من گفته شد چیزی که را تباه کرده ای ما آن را اصلاح نمی کنیم طفیل خواب را برای پیامبر ص بیان کرد پیامبر ص فرمود بار الها دستانش را بیامرز این حدیث گفته‌ی سه فرقه را رد می‌کند:
خوارج: کسانی که مرتکب گناه کبیره را کافر می‌دانند!
معتزله: کسانی که می‌گویند مرتکب گناه کبیر تا ابد در جهنم می‌ماند!
مرجئه: کسانی که می‌گویند با وجود ایمان هیچ گناهی به مؤمن ضرر نمی‌رساند!
۴- کسی که خودکش می‌کند و آن را حلال نمی‌داند، کافر به حساب نمی‌آید؛ امام نووی یادداشتی بر حدیث سابق نوشته که می‌فرماید: در حدیث سابق برهانی آشکار برای اهل سنت وجود دارد مبنی براینکه هرکسی خودکشی کند یا مرتکب گناهی شود و قبل از توبه فوت کند، کافر و اهل جهنم به حساب نمی‌آید بلکه حکم فرد مذکور بستگی به مشیت الهی دارد (شرع نووی بر صحیح مسلم 2/132)
و این چیزی است که علمای امت بر آن اتفاق نظر دارند و در دائرةالمعارف فقهی آمده؛ هیچ یک از علمای مذاهب چهارگانه فردی را که خودکشی می‌کند، کافر نمی‌دانند، زیرا کفر، انکار دین و خارج شدن از دایره اسلام می‌باشد. لذا مرتکب گناهان کبیره (به غیر از شرک) در نظر اهل سنت و جماعت، از دایره اسلام خارج نمی‌شود و روایات صحیحی نیز این ویدگاه را تأیید و تأکید می‌کند که گناهکاران مؤمن بعد از کیفری مناسب با اعمالشان، از جهنم خارج می‌شوند. حتی فقها در جاهای زیادی بر این نکته تصریح کرده‌اند که فردی که خودکشی می‌کند، از دایره اسلام خارج نمی‌شود و لذا هم غسل و هم نماز میت بر وی واجب است در حالیکه اجماع علمای امت بر این است که بر کافر نماز میت خوانده نمی‌شود. (الموسوعة الفقهية الكويتية 6/292)
۵- و اما احادیثی که بیانگر ماندگاری همیشگی فرد خودکش در جهنم هستند:
روایتی در صحیحین که ابوهریره از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت می‌کند، آمده که پبامبر فرمودند: کسی که از کوه بلندی خود را بیندازد و قاتل نفس خود شود، خود را برای همیشه در آتش جهنم انداخته است و کسی که سم بخورد و قاتل نفس خود شود آن سم در دستش می‌ماند و از آن می‌خورد و در آتش برای همیشه خواهد ماند و کسی که خود را با آهنی بکشد آن آهن در دستش است و در آتش جهنم بر شکم خود می‌کوبد و تا ابد در جهنم خواهد ماند.
این حدیث برای همه کسانی که خودکشی می‌کنند، نیست بلکه برای کسی است که قاتل نفس خود باشد و آن را حلال بداند.
امام نووی می‌فرماید: در برسی این حدیث اقوالی گفته شده:
۵-١- این حدیث بر کسی حمل شده که با وجود اینکه میداند خودکشی حرام است، آن را حلال میداند که چنین شخص کافر است و عقوبتی که در حدیث ذکر شد شامل حال وی می‌شود.
۵-٢- هدف از خلود و جاودان ماندن درجهنم، مدت زمان درازی است که فرد در آن می‌ماند نه ابدیت و دوام همیشگی همچنانکه گفته می‌شود «خلد الله ملک السلطان» که هدف از این دعا آن است که خداوند پادشاه را برای مدت زمان زیادی است نگه دارد نه اینکه برای همیشه…
۵-٣- این مجازات فرد منتحر است و خداوند بر مسلمان منت نهاده که تا ابد در جهنم نمی‌ماند
(شرح النووی علی مسلم 2/125)
۴-۵- ابن حجر قول چهارم را اضافه کرده و می‌گوید: به گمانم جمله «خالدا مخلدا» در حدیث مذکور، اضافی است و امام ترمذی پس از اینکه حدیث را آورده، می‌گوید: محمد بن عجلان که از سعید مقبری و او نیز از ابوهریره روایت کرده، «خالدا مخلدا» را ذکر نکرده است (فتح الباری لابن حجر 3/227)
۶- کافر دانستن فردی که خودکشی می‌کند بدون آنکه آن را حلال بداند، مخالف نصوص صریح قرآن است از جمله این نصوص آیه ۴٨ سوره نساء است که می‌فرماید: (إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَغۡفِرُ أَن یُشۡرَكَ بِهِۦ وَیَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَ ٰلِكَ لِمَن یَشَاۤءُۚ)
«بیگمان خداوند (هرگز) شرک به خود را نمی‌بخشد، ولی گناهان جز آن را از هر کس که خود بخواهد می‌بخشد».
نویسنده: دکتر اکرم کساب
