موانع تغییر وچگونگی ایجاد آن از دیدگاه قرآن کریم
موانع تغییر وچگونگی ایجاد آن از دیدگاه قرآن کریم
همان¬گونه که حدود هزار و پانصد سال قبل، قرآن کریم با مورد خطاب قرار دادن روح و قلب محمدr تغییری را شروع نمود که هنوز هم امواج شفاف، خروشان ومحکم آن کل دنیا را در می¬نوردد، ما نیز باید این¬گونه شروع کنیم و روح و قلب خود و دیگران را با خالق و مبدأ وجود، مرتبط و متصل سازیم؛ اما پیش از آن¬که تغییر را ایجاد کنیم باید موانع تغییر را شناسایی و از آنان گذر کنیم. به طور کلی موانع تغییر به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می¬گردند.
الف) موانع داخلی
موانع داخلی شامل جهل، ترس وهوس است که در ادامه به هر کدام از این موارد پرداخته¬ایم.
۱ – جهل
اولین مانع از موانع داخلی تغییر جهل است. جهل بدین معنی است که انسان در هیاهوی زندگی مادی غرق گردیده وضرورت تغییر را احساس نکند. خداوند این دسته از انسان¬ها را در آیه¬ی هفت سوره روم به این صورت مورد خطاب قرار می¬دهد: ¼یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَهِ هُمْ غَافِلُونَá [روم: ۷] (((این اکثریّت کوتاهبین) تنها ظاهر و نمادی از زندگی دنیا را میدانند، و ایشان از آخرت کاملاً بیخبرند. ))
۲ – ترس
دومین مانع ترس است. ترس به معنی عدم آمادگی برای از دست رفتن منافع دنیوی، ترس از مبهم بودن آینده و در نهایت ترس و احساس تنهایی در مسیر است.
خداوند متعال در آیات مختلف از قرآن کریم نشانه¬هایی برای انسان¬ها قرار داد است که آنان را از این ترس¬ها وارهاند.خداوند متعال در آیه ۵۸ سوره «الذاریات» خطاب به کسانی که ترس از مال دارند می-فرماید: ¼إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّهِ الْمَتِینُá [الذاریات: ۵۸]
تنها خدا روزیرسان و صاحب قدرت و نیرومند است و بس. و در آیه ۵۶ سوره یونس به کسانی که ترس از جان دارند گوش زد می¬کند که: ¼هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَá: خدا است که میمیراند و زنده میگرداند، و (پس از زندهگرداندن برای حساب و کتاب) به سوی او برگردانده میشوید.
هم¬چنین در آیه¬ی ۲۶ سوره آل عمران به کسانی که ترس از جاه و مقام دارند امر می¬نماید که:¼قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌá ((بگو: پروردگارا! ای همه چیز از آن تو! تو هر که را بخواهی حکومت و دارائی میبخشی و از هر که بخواهی حکومت و دارائی را بازپس میگیری، و هر کس را بخواهی عزّت و قدرت میدهی و هرکس را بخواهی خوار میداری، خوبی در دست تو است و بیگمان تو بر هر چیزی توانائی.
۳ – هوس
آخرین مانع درونی تغییر از دل¬بستگی¬های دنیوی و یا تن¬پروری و تنبلی سرچشمه می¬گیرد. خداوند در این زمینه در آیه¬ی ۳۸ سوره توبه خطاب به مؤمنان می¬فرماید: ¼یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَا لَکُمْ إِذَا قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَرَضِیتُمْ بِالْحَیَاهِ الدُّنْیَا مِنَ الْآخِرَهِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا فِی الْآخِرَهِ إِلَّا قَلِیلٌá
«ای مؤمنان ! چرا هنگامی که به شما گفته میشود : (برای جهاد) در راه خدا حرکت کنید، سستی میکنید و دل به دنیا می¬دهید ؟ آیا به زندگی این جهان به جای زندگی آن جهان خوشنودید ؟ (و فانی را بر باقی ترجیح میدهید ؟ آیا سزد که چنین کنید ؟) تمتّع و کالای این جهان در برابر تمتّع و کالای آن جهان، چیز کمی بیش نیست.»
به راستی کدامین زندگی شایسته خشنودی است؟ کدام انتخاب شایسته¬تر است؟ انتخاب دنیای مادی یا لقای پروردگار و قرار گرفتن در زمره محبوبانش. به راستی که انتخاب این دنیا در مقابل لقای پروردگار وهم¬نشینی با رسول اکرمr و یارانش تجارتی بس زیان¬بار است. حال که موانع درونی را شناختیم باید بدانیم که چه موانع بیرونی به عنوان سدی در مقابل تغییر قرار دارند.
ب) موانع خارجی
مهم¬ترین موانع خارجی محیط واطرافیان¬اند؛ که خداوند در آیه ۱۷۰ سوره بقره بدین صورت بدان اشاره می¬نماید: ¼وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ شَیْئًا وَلَا یَهْتَدُونَá [بقره: ۱۷۰] «و هنگامی که به آنان گفته شود: از آنچه خدا فرو فرستاده است پیروی کنید (و راه رحمان را پیش گیرید، نه راه شیطان را)، میگویند : بلکه ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتهایم پیروی میکنیم (نه از چیز دیگری). آیا اگر پدرانشان چیزی (از عقائد و عبادات دین) را نفهمیده باشند و (به هدایت و ایمان) راه نبرده باشند (باز هم کورکورانه از ایشان تقلید و پیروی میکنند ؟). قرآن بعد از شناساندن موانع تغییر، راه¬های عبور از این موانع و ایجاد تغییر در درون انسان را به روشنی در پیشروی انسان قرار می¬دهد. این راه¬ها در شش مرحله زیر جمع¬بندی شده است:
۱ – تنبیه وهشدار
خداوند در آیات بسیاری از جمله آیه ۱ سوره انبیاء که می¬فرماید: ¼اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِی غَفْلَهٍ مُعْرِضُونَá [انبیاء:۱] « (زمان) محاسبهی مردمان (کفرپیشهی چون قریش بسیار) بدیشان نزدیک است در حالی که آنان غافل (از هول و هراس آن) و رویگردان (از ایمان بدان) میباشند.»
به انسان هشدار می¬دهد که آنچه می¬بینی، همه¬ی حیات وتمام زندگی نیست.
پروردگار همچنین به انسان¬ها یادآور می¬شود که توان و استعدادهایشان بیش از آنچیزی است که می-پندارند و رشد و شکوفایی این استعدادها قبل از همه به عهده خودشان است. ¼وَلَا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَیْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ مَرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَá [انعام:۱۶۵] هیچ کسی جز برای خود کار نمیکند، و هیچ کسی گناه دیگری را بر دوش نمیکشد. سرانجام همهی شما به سوی خدا باز میگردید و شما را از آنچه در آن اختلاف میورزید آگاه میسازد (و میانتان دربارهی راه و روش و ادیان و عقائدتان داوری میکند).
در نهایت برای هشدار به انسان در آیات متعددی از جمله آیه¬ی ۳۸ سوره حج می¬فرماید: ¼إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ خَوَّانٍ کَفُورٍá.« خداوند دفاع میکند از مؤمنان (و به سبب ایمانشان پیروزشان میگرداند). چرا که مسلّماً خداوند خیانت پیشگان کافر را دوست نمیدارد (و دوستان مؤمن خود را در دست خیانتکاران ملحد رها نمیسازد). و به انسان مؤمن قوت قلب می¬دهد که در این جهان تنها و بی کس نیست.
۲ – توبه وتصمیم
پس از گذر از مرحله¬ی تنبیه وهشدار که باعث غفلت¬زدایی می¬شود انسان نیازمند توبه و تصمیم است که خداوند منان توبه¬کنندگان راستین را طبق آیه¬ی ۳۹ سوره مائده ¼فَمَنْ تَابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌá « امّا کسی که پس از ارتکاب ستم (دزدی) پشیمان شود و (از دزدی) توبه کند و (با انجام اعمال نیکو و پسدادن اموال مسروقه یا قیمت آنها) به اصلاح (حال خود) پردازد، خداوند توبهی او را میپذیرد، بیگمان خداوند بس آمرزنده و مهربان است. » مورد مغفرت ورحمت بی¬کرانش قرار می¬دهد.
۳ – تعلیم
پس از توبه و تصمیم آدمی نیازمند دانش است که با تعلیم میسر می¬گردد. این آموزش می¬تواند در راستای آموزش فقه، احکام، ادب واحترام، تعامل با دیگران و…. باشد. این تعلیم است که باعث جهل-زدایی می¬گردد و هر توبه¬ای که به دنبالش تعلیم نباشد به بیراهه منجر خواهد شد.
۴ – تربیت
تعلیم به تنهایی برای ایجاد تغییر کافی نیست و انسان نیازمند تربیت است. بهترین تربیت، تربیتی است که با انجام عبادات، دعوت و جهاد دعوی ایجاد گردد. این تربیت ایمانی است که باعث سستی-زدایی می¬گردد.
۵ – توکل
همان¬طور که پروردگار جهانیان در آیه¬ی ۳ سوره¬ی طلاق خطاب به انسان می¬فرماید: ¼ وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًاá «و به او از جائی که تصوّرش نمیکند روزی میرساند. هر کس بر خداوند توکّل کند (و کار و بار خود را بدو واگذارد) خدا او را بسنده است. خداوند فرمان خویش را به انجام میرساند و هر چه را بخواهد بدان دسترسی پیدا میکند. خدا برای هر چیزی زمان و اندازهای را قرار داده است. » توکل بر خداوند است که باعث ثبات و اطمینان قلبی می¬شود.
۶ – تقوا
پس طی کردن مراحل وقرار گرفتن در مسیر تغییر این تقوای الهی است که باعث هشیار ماندن می-گردد. خداوند در آیه¬ی ۷۶ سوره آل عمران می¬فرماید: ¼بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَá « آری! کسی که به عهد و پیمان خود وفا کند و پرهیزگاری پیشه نماید (محبّت و رضایت خدا را فراچنگ آورده است) زیرا خداوند پرهیزگاران را دوست میدارد. » و چه سعادت بزرگی است که انسان در میان محبان پروردگار جهانیان، در کنار پیامبران، شهدا و صدیقان قرار گیرد.
تهیه کننده و گردآورنده:
شکریه نامجو