پاسخی به شبهه آتئیستها (تضاد در بین آیات قرآن آیه ۲۹سوره بقره و آیه ۳۰سوره نازعات)

فهیم بهنام

مدتی پیش در فضای مجازی شاهد طرح یک شبهه پراکنی دیگر بودیم که همانند  همیشه با ناآگاهی و بی خبری از معنی آیات قران کریم مدعی این شده بودند که در قرآن کریم بین آیات آن تضاد وجود دارد و گویا با این ادعا، دنبال اقناع خود وتشویش اذهان دیگران بوده اند در حالیکه یکی از نکات مثبت طرح چنین شبهاتی، مراجعه کردن بسیاری از طالبان حق به قرآن و تحقیق و حتی پژوهش در این موارد است و همچنین سبب روشن شدن هر چه بیشتر موضوعات مختلف در قرآن کریم و موجب اقناع و حتی تقویت ایمان و باور افراد نیز می گردد.

البته با مراجعه به تفاسیر و ترجمه های مختلف قرآن ثابت شد که چنین برداشتی نه تنها اشتباه، بلکه بیش از حد نیز نگرشی ساده لوحانه و ساده اندیشی بوده است.
ابتدا لازم است که به معنی تضاد اشاره ای شود تضاد به معنی این است، که دو کلمه از منظر معنی با هم مخالف باشند و مصداق ان را می تواند در جملات نیز پیدا کرد.

ادعای اخیر، بر این اساس طرح شده بود که با توجه به آیه ۲۹سوره بقره که خداوند می فرماید اول زمین را آفریده است، اما در سوره نازعات آیات ۲۷تا ۲۹اشاره شده است که خلقت و آفرینش آسمان قبل از زمین بوده و این، به نوعی تضاد بین آیات مذکور است و به اصطلاح آنها یک نقص در قرآن کریم، که معجزه بودن آن را زیر سوال می برد.
بنا براین در ابتدا به ترجمه این آیات خواهیم پرداخت سپس پاسخ آن شبهه، با توضیح اعلام خواهد شد.
در آیه ۲۹ سوره بقره خداوند چنین می فرماید : (هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ)
ترجمه : او خدایی است که همه موجودات زمین را برای شما خلق کرد، و پس از آن به خلقت آسمانها نظر گماشت و هفت آسمان را بر فراز یکدیگر برافراشت و او به همه چیز داناست.
اما در سوره نازعات : (أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها «27» رَفَعَ سَمْكَها فَسَوَّاها «28» وَ أَغْطَشَ لَيْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها «29» وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها )
ترجمه :
آيا آفرينش شما سخت‌تر است يا آسمانى كه او بنا كرده؟ سقفش را برافراشت و آن را استوار ساخت. شبش را تيره و روزش را روشن گرداند. بعد از آن، زمين را گسترش داد.
در رابطه با شبهه ای که مطرح شده است تفسیرهای مختلفی از این آیات شده است که با اطلاع از آنها می توان به رفع شبهه مطروح دست یافت.

در آیه ۲۹سوره بقره، چنانچه با دقت مشاهده گردد باصراحت به آفرینش زمین و آنچه در آن، از موجودات، گیاهان و درختان، اشاره شده است و با کلمه ( ثم ) به خلقت آسمانها و تنظیم آن، پس از آفرینش زمین، پرداخته شده تا به نوعی از مبدأ وآغاز پیدایش سخن بگوید.
در تفسیر «صفوة التفاسیر صابونی » به خلقت زمین و آنچه در آن است و اینکه خداوند خالق رزاق است اشاره شده بعد می فرماید خداوند اراده اش را متوجه آسمان نمود وبا قدرت بی نهایتش آن را بنا نمود.
تا بدین جا خلقت اول زمین ثابت و خالی از هر حرف و حدیث است.
اما در آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره نازعات ، خداوند متعال کلامش را با سوال مطرح میکند (أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها) همزه اول برای استفهام و سوال است آیا آفرینش شما سخت تر است یا این آسمانی که خداوند ساخته است؟  و به نوعی این سوال پاسخ سوال اول از سوی کافران است (اول سوره نازعات ) که می گفتند ، آیا بار دیگر ( در قیامت) زنده خواهیم شد و به زندگی پیشین باز میگردیم ؟
آیا آن گاه که به استخوانهای پوسیده ای تبدیل شدیم زندگی دیگری خواهیم داشت؟
در تفسیر « فرقان حسینی» به این موضوع چنین پرداخته شده:  « وخداوند هم در پاسخ به تعجب و انکار و پرسش منکرین قیامت ، می پرسد آیا آفرینش شما سختتر است یا خلقت آسمانها
در ادامه آیات سوره نازعات ( رَفَعَ سَمْكَها فَسَوَّاها «28» وَ أَغْطَشَ لَيْلَها وَ أَخْرَجَ ضُحاها «29» وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها)
بحث بالا بردن ارتفاع آسمان و سامان بخشیدن آن و تنظیم شب و روز  مطرح شده است
و در آیه آخر موضوع آماده ساختن و گسترانیدن مطرح است نه خلقت آن، یعنی خداوند زمین را قبلا آفریده بود بعد از آن، آفرینش آسمانها را در دستور کار قرار داد و پس از آفرینش و سروسامان دادن آسمانها و شب وروز و بوسیله چهار فصل سال وآب وهوای مناسب برای زندگی، پربارش کرد تا بتوان روی آن زیست و چشمه ساران را در آن روان گردانید و سبزه زاران پدید آورد تا همه جانوران از آن بهره مند شوند»
بنا بر این، کلمه دحاها در تفاسیر مختلف ، به معنی گسترانیدن، غلطاندن و پرتاب کردن آمده است
مثلا در « مفردات علامه راغب اصفهانی » به ( أزالها عن مقرها ) تعبیر شده است یعنی از جایگاهی که مستقر شده بود قِل داد و آن را حرکت داد.

یا در تفسیر «ابن کثیر» در رابطه با آیه (وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها) آن چه که جالب است همین سوال را مطرح می نماید که در سوره سجده خداوند فرموده است که زمین را قبل از آسمان آفریده است پس اینجا وقتی بحث از «دحاها» می کند به معنی این است که از زمین، آب و چراگاه و رودخانه ها و کوه و راه و….. خارج نموده است همچنین می فرماید : وهذه سنة الله تعالى في شأن البناء أن يبدأ بعمارة أسافله ثم أعاليه بعد ذلك یعنی از روش و سنت خداوند متعال در بنا و ساختن این است که از پائین به بالا عمارات را بسازد.
در مفردات قرآن دحاها به معنی بَسَطَها و وأَوسَعَها لِسُکنیٰ أَهلِها یعنی آن را گسترانید و توسعه داد برای سکونت اهل زمین
همچنین در «تفسیر فی ظلال القرآن سید قطب» نیز به تمهید بخشیدن زمین وآماده ساختن آن، به گونه ای که شایسته سیر و حرکت بر روی آن ، ممکن گردد و خاک آن درخور روئیدن گیاهان و درختان بر روی آن شود و محکم و استوار شدن کوهها هم نتیجه قرار و آرام گرفتن سطح زمین، و اجازه می دهد زندگی بر روی آن میسّر بشود بدین سان که اینک هست.
همچنین در تفسیر نور دکتر مصطفی خرم  دل کلمه «دحاها» را به غلتاندن و به شکل بیضی شکل در آوردن، تفسیر شده است.
ابن عاشور هم در كتاب« التحرير والتنوير» می فرماید : إن الأرض خلقت أولاً، ثم خلقت السماء، ثم دحيت الأرض فالمتأخر عن خلق السماء هو دحو الأرض
ترجمه: زمین اول آفریده شده سپس آسمان بعد از آفرینش زمین، غلتانیده شد و آنچه بعد از آفرینش زمین آفریده شد، همان گسترانیدن زمین بود.
حتی در آیات ۸و ۹سوره فصلت نیز به بازه زمانی خلقت زمین اشاره شده است خداوند خلقت اولیه زمین را در دو روز و گسترس آن را در دو روز دیگر اعلام می نماید لذا خلقت اولیه زمین و گسرانیدن آن دو مقوله جدا از هم هستند که در همان سوره فصلت نیز، بعد از آن ( خلقت زمین) به خلقت آسمانها صراحت اشاره می نماید
بنا بر این می توان گفت در آیه ۲۹ سوره بقره بحث خلقت زمین در ابتدای امر ذکر شده است و در آیه ۳۰ سوره نازعات بحث گسرانیدن و توسعه دادن آن و مهیا کردن آن برای زیستن انسانها و دیگر مخلوقات مطرح شده است که این شبهه پراکنان به نوعی کلمه «دحاها» را به خلقت زمین و آن هم پس از آفرینش آسمانها مطرح نموده اند لذا هیچ گونه تضادی بین آیات ۲۹ سوره بقره و آیات ذکر شده از سوره نازعات وجود نداشته و شبهه ای که طرح شده است با مراجعه به تفاسیر مختلف کاملا رفع می گردد.

✍فهیم بهنام