تحلیل و بررسی حدیث نبوی«اَلحَجُّ عَرَفَةٌ»

عبدالله حسن زاده – مهاباد

الحج عرفة حديث
-قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : ” الحج عرفة ” الحديث أخرجه أحمد فى مسنده ورواه أبو داود والترمزى والنسائى وابن ماجه فى السنن .. كما رواه ابن حبان والحاكم وصححاه من رواية عبد الر حمن بن يعمر الديلى : أن ناساً من أهل نجد أتوا رسول الله صلى الله عليه وسلم وهو بعرفة فسألوه فأمر منادياً فنادى الحج عرفة .. من جاء ليلة جمع قبل طلوع الفجر فقد أدرك الحج ، أيام منى ثلاثة ، فمن تعجل فى يومين فلا إثم عليه ، ومن تأخر فلا إثم عليه ، وفى لفظ لأبى داود : الحج الحج يوم عرفة وفى رواية لأحمد : الحج حج عرفة .
-قال الترمذى : والعمل على حديث عبد الرحمن بن يعمر عند أهل العلم من أصحاب النبى صلى الله عليه وسلم وغيرهم ، أنه من لم يقف بعرفات قبل طلوع الفجر فقد فاته الحج ، ولا يجزىء عنه إن جاء بعد طلوع الفجر ، ويجعلها عمرة وعليه الحج من قابل ، وعن وكيع قال : هذا الحديث أم المناسك .
وقوله صلى الله عليه وسلم : ” الحج عرفة ” قال الشيخ عز الدين بن عبد السلام : تقديره : إدراك الحج وقوف عرفة ، قال القارى : أى ملاك الحج ومعظم أركانه : وقوف عرفة ، لأنه يفوت بفواته .

الحج عرفة یعنی حج عرفه است.

این دو کلمه فوق، فرموده پیامبر اکرم اسلام صلی الله علیه و سلم است که در برگیرنده نکات و معانی و رموز زیادی است که به چند مورد از آن به طور گذرا نگاهی انداخته می شود:

نکته اول:

عرفه از ماده عرف و معرفت و به معنی شناختن است، به این معنی که زایرین بیت الله الحرام قبل از هر چیز باید بدانند که حج چیست و چه معنی و مفهوم و حکمت و فلسفه ای دارد و آنان برای چه از اطراف و اکناف جهان، باید حداقل در طول عمرشان یک بار به این مکان بیایند و اگر در صورت توانایی همه جانبه مالی و بدنی و امنیت راه، در عمر یک مرتبه به این موقعیت خاص جغرافیایی نیایند، گناهکار خواهند شد و ا ز همه مهم تر مسلمان بودن آنان کامل نخواهد گردید.

نکته دوم :

کوه عرفات دروازه ورودی به کعبة الله، آن قبله آمال مسلمین جهان است و زایرین با شناخت قابل توجهی که از فریضه و حکمت های زیاد حج پیدا کرده اند، باید قبل از ورود به حرم امن الهی، در اینجا جمع شوند و صحنه ای از قیام روز محشر را به نمایش بگذارند و همه یک رنگ و یک صدا با نظمی خاص و با هماهنگی بی نظیر و با سردادن شعارهای توحیدی و خواندن دسته جمعی اذکار خدا پرستانه، بعداز آشنا شدن با محل مذکور و پیدا کردن شناخت از خانه خدا و حرم آن ،به صورت همایشی و نمایشی و همه بدنبال یک امام حج و به مانند یک رژه نظامی بزرگ که نماینگر ابهت و عظمت صف واحد مسلمین باشد، به سوی خانه خدا و اطراف آن جهت برگزاری بقیه مناسک و اعمال آن فریضه بی بدیل حج، به راه افتند.

نکته سوم : 

همانگونه که از سیاق آیه شریفه زیر بر می آید
«وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۲۰۳﴾ بقره – و خدا را در روزهای معلوم و معینی [که یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذوالحجه ایام وقوف در منی است] یاد کنید. پس هر که در دو روز [واجبات منی را انجام دهد و به کوچ کردن از آن] شتاب ورزد، گناهی بر او نیست، و هر که [تا روز سوم] تأخیر کند، بر او هم گناهی نیست، [اختیار کردن وقوف در منی چه در دو روز، چه در سه روز] برای کسی است که [از محرمات احرام] پرهیز کرده است. و از خدا پروا کنید و بدانید که یقیناً همه شما به سوی او محشور خواهید شد.»

و از سیاق این حدیث نبوی نیز بر می آید، حج عبارت از سه روز ایام التشریق یعنی روزهای یازدهم ودوازدهم وسیزدهم، ایام ماه ذی الحجه است و رکن اصلی حج فقط وقوف(ایستادن) در عرفات است و بقیه مناسک حج متعلقات این فریضه هستند و کار اصلی فقط همین وقوف در عرفات و ایستادن منظم و همه جانبه و محشرگونه در برابر خداوند، برای عرض ارادت به ذات او و تکریم او واظهار عجز در برابر او و تماس مستقیم با او و پشت پا زدن به غیر اوست.

نکته چهارم:

بعضی از اهالی نجد، دیر به مکه رسیدند و نگران این بودند که حجشان قابل قبول نباشد، از پیامبر گرامی در این باره سؤال کردند که ایشان فرمودند :
حج فقط ایستادن و وقوف در کوه عرفات است و هر کس تا قبل از طلوع فجر به این مکان برسد و در آن وقوف نماید ،حجش قبول است و جای نگرانی نیست و بدین گونه پیامبر صلی الله علیه و سلم به نگرانی آنان پایان داد .

در ابینجا لازم به ذکر است که اگر کسی تا قبل از طلوغ فجر به کوه عرفات نرسد و در آنجا وقوف نکند، آن حج قبول نیست و شخص زایر، حاجی نمی شود و فریضه حج را انجام نداده است و باید در سال یا سال های آتی به انجام فریضه حج همت گمارد.

نکته پنجم:

پیامبر صلی الله علیه و سلم با فرمودن: حج فقط عرفه است، خواسته است به مسلمین اعلام کند که همایش و نمایش و فریضه حج کار سخت و طاقت فرسا و پیچیده و انجام نشدنی نیست و فقط  وقوف و ایستادن  ساعاتی به شیوه دسته جمعی و مخلصانه و عاشقانه و ذلیلانه در کوه عرفات در برابر خالق یکتا است؛ تا مبادا مسلمنین تصور کنند که آنان شاید به طور شایسته نتوانند مناسک حج را انجام دهند و نگران این باشند که حجشان قبول نشده واین فریصه همچنان در ذمه شان باقی است.

و احتمال ابن هم هست که کفار و ملحدین در جامعه مسلمین این شبهه را دامن بزنند که شما مکلف به انجام فریصه پر کار و مشقت باری شده ایده و بعصی از  مسلمین هم فریبشان را بخورند و برای انجام آن فریضه، ترس و دلهره و استرس و اضطراب به خود راه دهند.

که اعلام جمله« حج فقط عرفه است» می تواند به همه این نگرانی ها پایان دهد.

نکته ششم و پایانی :

هم خداوند متعال و هم پیامبر گرامی در بیاناتی اعلام نموده اند که خدا و اسلام و محمد، آسانی را برای شما می خواهند نه زحمت، آسانی در همه چیز، در زندگی و در عبادت، در روابط اجتماعی ،در تحصیل علم، درکسابت و …. و در اینجا هم که پیامبر می فرماید: «حج فقط عرفه است» تداعی کننده این امر است که خدا به شما در عبادت سخت نمی گیرد و از جمله در عبادت فریضه حج و اگر شما فقط به وقوف و ایستادن در برابر خدا در کوه عرفات حتی نیم ساعت قبل از اتمام موعد مقرر هم برسید، حجتان مقبول و حاجی شده ای و این فریضه از ذمه و گردنتان ساقط شده است.

پیامبر اکرم با این بیان دو کلمه ای خود به جهانیان و به مسلمین اعلام کرد که پیچیده کردن عبادات از جمله حج و سخت گیری در انجام آنها و افزایش چیزهای غیر واحب به آن ها و پرمشقت کردن انجام آنها، مورد پسند خدا و اسلام و محمد نیست ،.

و به صراحت اعلام کرد که فلسفه اصلی و حکمت درجه یک و راز مهم در حج ففط پبدا کردن شناخت از خدا و خود و آفاق و  انفس و از خدا بودن خدا و از بنده بودن ما و از نیاز ما به او و از بی نیازی او از ما و پیدا کردن شناخت نسبت به ارزش عبادت هماهنگ و گروهی و باشکوه و مخلصانه و دشمن شکنانه مسلمین در قالب یک همایش شبانه روزی در یک مکان و بقعه خاص در جهان  است و بس …..

آری هدف حج فقط علم و شناخت و فهم و درک دسته جمعی نسبت به واقعیت خود ما و خدا و جهان پیرامون ماست و بس ..

حج فقط عرفه است ….

سه شنبه روز‌ عرفه سال یکهزار و چهار صد و دوی هجری شمسی