شیوه صحیح، قیام و ایستادن برای نماز

“طریق صحیح قیام بویژه فاصله میان پاها درنماز”

 توضیحاتی به استحضار می رسد در باره عمل و رفتار عده ای که ادعای پیروی از کتاب و سنت را دارند و دیگران را مبتدع و مخالف سنت معرفی می نمایند و در قیام نماز(هنگام ایستادن برای قرائت سوره حمد) چه در حین جماعت و چه به صورت انفرادی به صورت عدد ۸ می ایستند و فاصله میان پاهایشان خیلی زیاد است و اصرار فراوان دارند برچسپاندن پاهایشان با پای شخص کناری و غیر از این صورت را بدعت و خلاف سنت می پندارند!

 دیدگاه این افراد مبنی بر فاصله زیاد گذاشتن میان پاهایشان در نماز دلیل و سندی در سنت پیامبر ندارد و چه بسا خلاف سنت است؛ کما اینکه توضیح داده می شود!

در احادیث رسول اکرمﷺ بر این نکته که صف های نمازگران راست و برابر و معتدل باشد و میان نمازگزاران فرجه و فاصله نباشد بسیار تاکید شده است.

حضرت رسولﷺدراین باره چنین می فرماید:وعَن ابن عُمرَ رضیَ اللَّه عنهما، أَنَّ رسولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ و سَلَّم قال: «أَقِیمُوا الصُّفُوفَ وَ حَاذُوا بَینَ المنَاکِب و سُدُّوا الخَلَلَ و َلِینُوا بِأَیْدِی إِخْوَانِکُم و َلا تَذَرُوا فَرُجَاتٍ للشیْطانِ و مَنْ وصَلَ صَفًّا وَصَلَهُ اللَّه و َمَنْ قَطَعَ صَفًّا قَطَعهُ اللَّه » رواه أبو داود بإِسناد صحیحٍ.

 از ابن عمر رضی الله عنهما روایت شده که:رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: صف ها را راست کنید (کج و معوج نباشد) و شانه ها را باهم برابر کرده و خلل و جاهای خالی صف را پر کنید و نسبت به برادران خود متین باشید(یعنی اگر کسی آمد و خواست وارد صف شود با او همکاری کنید و اجازه دهید به میان شما وارد شود)و فاصله های اضافی برای شیطان باقی مگذارید و کسی که صفی را پیوسته و وصل نماید خداوند او را به رحمت خود وصل  می کند و کسی که صفی را ازهم گسست دهد، خداونداو را قطع می کند

( یعنی او را از رحمتش دور و ازثواب محروم می کند)

* حاذوا بین المناکب: یعنی شانه ها را در برابرهم قرار دهید؛ نه اینکه یکی جلو و یکی عقب باشد.

* سُدُّوا الخَلَلَ وَلا تَذَرُوا فَرجَاتٍ للشیْطانِ.یعنی جاهای خالی و خلل ها را ببندید و راه نفوذ برای شیطان مگذارید.

گذشتگان صالح ما بسیار تلاش کرده اند که درصف جماعت به هم نزدیک و چسپیده باشند و میان آنها فاصله نباشد

در بعضی از آثار سلف آمده که اولین قسمتی از پیراهن سلف که پوسیده می شد  شانه ی آنها بود آن هم در اثرساییدگی زیاد آن هنگام نماز جماعت. شرح بلوغ المرام

* اما درمورد اینکه فاصله میان پاها باید چه اندازه باشد نه در حدیث و نه در اقوال سلف صالح توصیه و تاکیدی نشده بر اینکه؛ فاصله میان پاها باید زیاد و بیش از یک وجب باشد؛ و حدیثی که ترجمه آن در بالا ذکر شد مبنی بر این که آن حضرت در آن توصیه اکید فرموده که «نباید میان نمازگزاران فاصله و گشادگی باشد» این کلام پیامبر دلالت دارد بر اینکه نباید فاصله میان پاها زیاد باشد ؛ چرا که فاصله زیاد باعث می شود میان نمازگزاران فاصله بیفتد.

براساس منابع فقهی مذهب امام شافعی رحمه الله سنت است فاصله میان پاها چه در نماز جماعت و چه در حالت انفرادی و چه در حالت قیام و هچنین در سجده به اندازه یک وجب فرد معتدل باشد.

ابن حجرهیتمی (رح) درکتاب تخفه المحتاج ج ۲ص۲۱ می فرماید: و یسن ان یفرق بین قدمیه بشبر خلافا لقول الانوار باربع اصابع صرحوا بالشبر فی السجود.یعنی سنت است نمازگزار به اندازه یک وجب فاصله بیندازد میان پاهایش بر خلاف آنچه در کتاب (الانوار) آمده است که فاصله میان پاها به اندازه چهار انگشت باشد.

اصحاب امام شافعی (رح) تصریح نموده اند که فاصله میان پاها درحین سجده باید به اندازه یک وجب باشد.

امام نووی (رح) درکتاب(روضه الطالبین)دربحث سجده ج۱ص۳۶۵ می فرماید: ویستحب ان یفرق بین القدمین. قال القاضی ابوالطیب: قال اصحابنا: یکون بینهما شبر.

یعنی مستحب است میان پاها فاصله باشد. قاضی ابوطیب به نقل از اصحاب شافعی می گوید: فاصله میان پاها به اندازه یک وجب باشد.

* عن ابی هریره رض قال النبی صلی الله علیه وسلم:اذا صلى احدکم فلیجعل نعلیه بین رجلیه)  رواه ابوداود بسند صحیح -یعنى هر وقت یکى از شما نماز خواند کفش هایش را بین پاهایش قراردهد

فقها از این حدیث استنباط کرده اند که سنت است فاصله بین پاها  یک وجب باشد؛ چرا که

مشخص است اگر کفش ها را کنار هم بگذاریم اندازه شان تقریبا یک وجب خواهد بود. 

سوال

 آیا حتما باید پاهای نمازگزاران به هنگام ادای نماز جماعت به هم بچسپند یا خیر؟

پاسخ :

بله در صحیح امام بخاری آمده است که بعضی از اصحاب در صف جماعت شانه و قوزک پاها را به هم چسپانده اند.

عن النعمان بن بشیر” رض ” قال:«أقبل صلى الله علیه و سلم على الناس بوجهه فقال

“أَقِیمُوا صُفُوفَکُمْ ثَلَاثًا و َاللَّهِ لَتُقِیمُنَّ صُفُوفَکُمْ أَوْ لَیُخَالِفَنَّ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ قَالَ: فَرَأَیْت الرَّجُلَ یَلْزَقُ مَنْکِبَهُ بِمَنْکِبِ صَاحِبِهِ و َکَعْبَهُ بِکَعْبِهِ”. رواه البخاری و أبوداود

صف های نمازتان را راست و درست کنید، سه بار فرمودند: قسم بخدا یا اینکه صف های تان را راست می سازید و یا اینکه خداوند در بین دل هایتان اختلاف می اندازد ؛- راوی می گوید- دیدم نمازگزاران در نماز جماعت  چنان بهم می پیوستند که شانه به شانه و قوزک پا به قوزک پای همدیگر می چسپاندند.

و فی روایه للبخاری من حدیث أنس أیضاً و کان أحدنا یلزق منکبه بمنکب صاحبه وقدمه بقدمه و قال النعمان بن بشیر: رأیت الرجل منا یلزق کعبه بکعب صاحبه. صحیح البخاری

نعمان بن بشیر می فرماید: وقتی حضرت دستور فرمودند که صفهایتان را راست و درست کنید و فضای خالی در بین صف ها نباشد ،افرادی را دیدم که قوزک پای خود رابه قوزک رفیق کنار خویش می چسپاند

** این حدیث دلالت دارد براین که عده ای از اصحاب پاها وقوزک ها را به هم چسپانده اند، نه تمام اصحاب ؛ چون حضرت نفرمود پاها و قوزک ها را به هم بچسپانید! بلکه فرمود: شانه ها برابرهم باشد و میان صف ها جای خالی نباشد و بعضی از اصحاب کرام رضی الله عنهم برای اجرای فرمان حضرت پاها و قوزک ها را به هم می چسپاندند.

 در این حدیث نه اینکه گفته نشده که فاصله میان پاها باید زیاد باشد بحثی به میان نیامده ؛ بلکه این احادیث با روایات مختلف آن می رسانند که نباید فاصله میان پاها زیاد باشد!

چون از جانب آن حضرت ﷺ خیلی بر این تاکید شده است که شانه های نماز گزاران در صف جماعت باید به هم متصل باشد “وَحَاذُوا بَینَ المنَاکِب، وسُدُّوا الخَلَلَ”شانه ها را بهم برابر کنید و فاصله ها را مسدود کنید و در میان آنها فرجه و جای خالی نباشد.

“و َلا تَذَرُوا فَرُجَاتٍ للشیْطانِ” معلوم است وقتی فاصله میان پاها زیاد باشد امکان ندارد شانه ها به هم متصل شوند و درحین سجده و تشهد آنهایی که در حالت قیام فاصله زیاد میان پاهایشان قرار می دهند ناچار هستند فاصله میان پاهایشان را کم کنند؛ چون با آن حالت نمی توانند برای تشهد قعود نمایند و هر نفر در تشهد چند سانتیمتر پاهای خود را جمع می کند و بغل دستی او نیز همینطور و درنتیجه شانه ها از هم فاصله می گیرند و میان نمازگزاران جای خالی ایجاد می شود.

در صورتی که حضرت رسول الله توصیه اکید فرموده که نباید میان نمازگزاران فاصله  باشد،و این ناشی از عدم فهم صحیح فرموده حضرت رسول اللهﷺ است.

* شیخ صالح ابن العثیمین با صراحت می گوید:

 تسویه الصف بالمحاذاه بحیث لا یتقدم أحد على أحد و لهذا کان الصحابه یلصق أحدهم قدمه بقدم صاحبه ومنکبه بمنکبه وفی هذا الوصف دلیل على فساد فهم هؤلاء الذین إذا وقفوا فی الصف فتحوا بین أرجلهم حتى تکون القدم لاصقه بالقدم لکن المناکب متباعده وهذا بدعه لیس من السنه السنه. شرح ریاض الصالحین ج۵ص۱۱۴

این فهم نادرست است که عده ای وقتی درصف جماعت می ایستند میان پاهایشان فاصله زیاد می گذارند پاها را به هم می چسپانند اما شانه های آنها از هم دور بوده و به همدیگر متصل نیست . او می گوید: این کار بدعت است نه سنت.

شارحین حدیث از جمله حافظ ابن حجر عسقلانی در فتح الباری ، قسطلانی در ارشاد الساری و ابن علان در دلیل الفالحین در شرح این حدیث می فرمایند:

منظور از عبارت «یلزق کعبه بکعب صاحبه و قدمه بقدمه» مبالغه است در تعدیل و میزان کردن صف ها و پرکردن فضای خالی. و مراد از ٱن معنی حقیقی آن نیست، که اگر پاها به هم چسپانده نشود آن سنت حاصل نخواهد شد!

ابن حجر العسقلانی : الْمُرَادُ بِذَلِکَ الْمُبَالَغَهُ فِی تَعْدِیلِ الصَّفِّ وَسَدِّخَلَلِهِ وَقَدْ وَرَدَ الْأَمْرُ بِسَدِّ خَلَلِ الصَّفِّ وَالتَّرْغِیبِ فِیهِ فِی أَحَادِیثَ کَثِیرَهٍ فتح الباری ج۲ص۲۱۱  

 دلیل الفالحین ج۶ص۵۷۱

المراد بذلک المبالغه فی تعدیل الصف، وسد خلله.

ارشاد الساری ج۲ص۶۷٫

 مراد این است که میان نمازگزاران فاصله نباشد و به هم متصل باشند، اگر پاها به هم چسپانده نشوند دو، سه سانتیمتر میان پاها فاصله باشد، اما شانه ها برابر و متصل باشند؛ آن سنت حاصل شده و نیازی نیست به تکلیف کردن برای چسپاندن پاهای نمازگزاران و فاصله زیاد گذاشتن میان پای هر شخصی از نماز گزاران.

  خلاصه کلام : از فرموده های حضرت رسول صلی الله علیه وسلم بدست می آید  که در صف جماعت شانه های نمازگزاران در برابر هم باشد و نباید میان آن ها فاصله باشد، اما توصیه نفرموده اند؛ که فاصله میان پای هر فرد نمازگزار زیاد باشد وچون فاصله زیا د میان پای نمازگزارباعث می شود که شانه های نماگزاران از هم دور شوند و فاصله میان نمازگزاران ایجاد شود، فاصله زیاد انداختن زیاد میان پای نمازگزار مخالف دستور حضرت است صلی الله علیه وسلم.

محمد عبد الحی بن محمد عبد الحلیم در تعلیق خود بر(موطأ امام مالک) از معارف السنن نقل می کند که صاحب معارف السنن فرمود:عده ای گمان می برند که در جمله« یلزق کعبه بکعب صاحبه» یعنی حتما باید پاها به هم چسپانده شوند؛ درحالی که این خلاف صواب است؛ بلکه مراد مبالغه درتعدیل ومیزان کردن صف است؛ همچنانکه درفتح الباری وعمده القاری آمده است.

و این پاسخی است به کسانی که درمنطقه ما ادعای پیروی از سنت را دارند و خیلی تلاش می کنند در چسپاندن قوزک پاها به هم دیگر و فاصله زیاد می گذارند میان پاهایشان به گونه ای که دچار تکلف می شوند واین به خاطر عدم آگاهی آنان ازمفاد اصلی در آن حدیث است و فقط به ظاهر الفاظ تمسک می کنند. صحیح البخاری

شرح موطأ امام مالک .

تهیه و تحقیق : شفیع صادقی