سیره رسول الله صلی الله علیه و سلم
مقدمه
به نام خداوند مهربانی كه رحمتش همهی هستی را فرا گرفته است. درود و سلام بر پيامبر رحمتی كه با قلب مهربانش شفقت و محبت و رحمت را همچون شربتی گوارا برای بشریت به ارمغان آورد و درود و سلام بر خاندان و يارانش كه اولين شاگردان اين مكتب رحمت و شفقت بودند، تا جايی كه خداوند رحمان تبلور رحمت در ميانشان را اينگونه معرفی ميكند: «محَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّار ِرُحَمَاءُ بَيْنَهُم: محمّد فرستادهی خدا است و كسانی كه با او هستند در برابر كافران تند و سرسخت و نسبت به يكديگر مهربان و دلسوزند.» فتح/29
جامعهی بشری همواره نيازمند رهبران و پيشوايانی است كه به اصلاح فساد و انحرافات عقيدتي، فكری و اخلاقی مردم بپردازند، تا مسیر حرکت جامعه به سوی سعادت بشری هموار شود و در برابر امواج بحرانهای مختلف دچار اختلال و توقف نگردد. خداوند حكيم كه خالق مطلق و مدبر كل اين جهان است با علم و حكمت خود تشخيص ميدهد كه جامعه در چه زمانی نيازمند چه نوع رهبران و اصلاحگرانی است.
«اللهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ: خداوند بهتر ميداند كه رسالت خويش را به چه كسی میسپارد.» انعام/124
سنت حكيمانه آن ذات اقدس اين بود كه همواره پيامبران و رسولانی را از ميان خود مردم بر ميگزيد و پيام خود را توسط آنان به مردم ابلاغ ميكرد و راه سالم و بهتر زيستن را به آنان القا مينمود. سرانجام حكمتش در فرصت پايانی امتحان چنين اقتضا نمود كه آخرين پيامبرش را به همراه آخرين كتاب مبعوث كند و به اين ترتيب به سلسلهی پيامبران و رسولانش پايان بخشد.
«مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَلَكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا: محمّد پدر نسبی هيچ يك از مردان شما (نه زيد و نه ديگري) نبوده، بلكه فرستادهی خدا و آخرين پيغمبران است وخدا از همه چیز آگاه بوده و هست.» احزاب/40
«لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللهَ كَثِيرًا: قطعا رسول خدا براى شما سرمشق نيكویی است، براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مىكند». احزاب/21
اسوه و الگو بودن پيامبرخداh نيازمند آشنايی و عمل به سيرهی عملی اوست و هرگونه انحراف از آن ما را از رسيدن به اهداف محروم ميكند. سيرهی نبوی منبع سرشار و غنی و كارگاه بزرگی است كه بايد با تشخيص شاهرگ و كانالكشی منظم آن به شبكههای ضروری زندگي، به خوبی مورد استفاده و بهرهبرداری قرار گيرد و به عنوان بزرگترين مشعل برای پرتو افكنی در مسير طولانی دعوت فروزان باشد.
سيرهی حضرت محمد مصطفي عبارت است از: رسالتی كه رسول اكرمh با قول، فعل، تقرير، گفتار، كردار، رفتار، رهنمودها و عملكردهای خويش، در ارتباط با جامعه بشری ادا كرد و با ادای اين رسالت، معيارهای زندگی را دگرگون ساخت. نهال نيكی را به جای بدی نشانيد و در پرتو انوار اين رسالت بزرگ، مردمان را از تاريكيها به سوی روشنايی رهنمون ساخت و از بردگی بندگان به بندگی خدای يكتا رسانيد. خطّ سير تاريخ را اعتدال بخشيد و جريان زندگی در جهان را برای انسان دگرگون ساخت. از اين رو سيمای چشمگير و دلانگيز اين رسالت، تنها در صورتی قابل ترسيم خواهد بود كه محيط اجتماعی پيش از رسالت خاتم پیامبرانh را با محيطها و جوامع اسلامی كه دستاورد اين رسالت آسمانی است، مقايسه كنيم.
در واقع رسول خداh نمونه و معيار زندگی حقيقی است كه جوامع بشری به دنبال آن است. اما در مورد بهترين انسانها و بهترين الگویی كه جامع صفات كامل انساني، جامع خوبيها و جامع خلق و خوی عظيم است، از قرآن كريم بشنو كه در وصف كمالات آن حضرتh چه زیبا ميفرمايد: «وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ: به راستى كه تو را خلق و خويى والاست»!
بخش اول: عهد مکه و دوران قبل از هجرت
• زمان و مکان تولد نبی أكرم:
محمد در روز دوشنبه، نهم یا دوازدهم ربيع الاول عام الفیل، سالی که ابرهه خواست با فیل به مکه حمله کند، به هنگام طلوع فجر به دنیا آمد. آمنه کسی را به سوی عبدالمطلب جد پیامبرخداh فرستاد تا مژده تولد نوهاش را به او بدهد. او هم با سرور و شادی فراوان به نزد آمنه آمد و با الهام الهی نوزاد را محمد نام نهاد. این اسم قبلاً شایع و متداول نبود. از پدر بزرگش پرسیدند: چرا از نامهای اجدادش اسمی برای نوهاش انتخاب نکرده است؟ گفت: امیدوارم شخصی باشد که تمام مردم زمین او را تعریف و تمجید کنند. أبی قتاده چنين روايت ميكند كه از رسول خدا در بارهی روزه گرفتن در روز دوشنبه سؤال شد. در جواب فرمودند: «دوشنبه روزی است كه در آن به دنيا آمدهام».
ابن قيم – رحمه الله – ميگويد: در اينكه پيامبرخداh در مكه به دنيا آمدند، هيچ اختلافی نيست و يقيناً در سال عام الفيل متولد شدهاند.
• نسب پيامبرخدا:
ابن قيم ميگويد: رسول گرامیh از لحاظ نسب از بهترين مردمان زمين است. او محمد پسر عبدالله پسر عبدالمطلب پسرهاشم، پسر عبدمناف، پسر قصي، پسرحکیم، پسر كلاب، پسر مره، پسر لوی، پسر غالب، پسر فهر، پسر مالک،… نسب پیامبرخداh به اسماعیل پسر ابراهیم – علیهما السلام- منتهی میشود.
حتی ابوسفيان علی رغم اينكه قبل از مسلمان شدن، از دشمنان سرسخت پيامبرخداh بود، نتوانست نسب والا و بلند مرتبهی رسول خدا را منكر شود و ميگويد: «محمد در بين ما صاحب نسب است».
• پيامبرخداh از لحاظ نسب، شریفترین خانواده قریش بود، چرا و حکمت چيست؟
تا اينكه دشمنانان اسلام، ابزار و بهانهای برای ايجاد ممانعت در راه خدا در دست نداشته باشند و كسی گمان نبرد كه رسالت او، کوششی در جهت ايجاد دگرگونی در اوضاع اجتماعی خويش است. امام نووی ميگويد: «گفته شده: وضعيّت نسب وی به گونهای است كه منتسب كردنش به باطل، بعيد به نظر میرسد و شرايط را برای گردن نهادن مردم مهيا ميكند».
صالح کریمی – جوانرود