تنبیه زن! در اسلام

محمد حامدی

باسلام

با توجه به این که توان جسمی مرد از زن بیشتر است، آیا مرد، می‌تواند با هر توجیهی زن را کتک بزند؟ آیا اسلام این کار را جایز می‌شمارد

با سلام خدمت دوست گرامی

بر طبق بیان تاریخ، از همان اوایل عمر بشر، مسئله‌ی ناروا و نامشروع ضرب و شتم ضعیفان از جانب توانمندان، وجود داشته است و با کمال تاسف، این پدیده‌ی خشن و نامبارک، در زمان ما نیز کم و بیش مشاهده می‌شود. بنابراین ادیان آسمانی مولد و مشوق آن نبوده و نیستند و تنها جایی که دین خدا آن را جایز دانسته قضیه‌ی جنگ با کافران حربی (کسانی که قصد نابودی مسلمانان را دارند و برای انجام آن اقدام می‌کنند)، مفسدان اجتماعی، قصاص و مجازات مجرمین است و هرگز در سایر امور زندگی، آن را جایز ندانسته و با آن مبارزه نموده است

اما با کمال تأسف باید گفت این امر ناگوار در میان دیندارنماها وجود داشته و دارد و البته در این حالت، شایسته نیست که عملکرد نامشروع آنها را به حساب دین اسلام نوشته اند.

کلمه‌ی ضرب (زدن) و مشتقاتش در قرآن ۵۴ بار آمده و در زبان عرب،  به معانی مختلفی (بیش از بیست مورد) بکار رفته و تنها یک از مورد از آن به معنی زدن فیزیکی بکار رفته است که در ادامه بعضی از موارد و کیفیت آن را بیان خواهیم داشت

۱. مثال زدن برای تفهیم مطالب دینی

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ [سوره ابراهیم : آیه ۲

آیا ندیدی چگونه خداوند «کلمه طیبه» (و گفتار پاکیزه) را به درخت پاکیزه‌ای تشبیه کرده که ریشه آن (در زمین) ثابت، و شاخه آن در آسمان است؟

۲. رفتن به جنگ و قتال با کافرین حربی

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا …. [سوره النساء : آیه ۹

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که در راه خدا گام می‌زنید (و به سفری برای جهاد می‌روید)، تحقیق کنید …

۳. رفتن به مسافرت

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُم مُّصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الْآثِمِينَ [سوره المائده : آیه ۱۰

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد، در موقع وصیت باید از میان شما، دو نفر عادل را به شهادت بطلبد؛ یا اگر مسافرت کردید، و مصیبت مرگ شما فرا رسید، (و در آن جا مسلمانی نیافتید،) دو نفر از غیر خودتان را به گواهی بطلبید، و اگر به هنگام ادای شهادت، در صدق آنها شک کردید، آنها را بعد از نماز نگاه می‌دارید تا سوگند یاد کنند که: «ما حاضر نیستیم حق را به چیزی بفروشیم، هر چند در مورد خویشاوندان ما باشد! و شهادت الهی را کتمان نمی‌کنیم، که از گناهکاران خواهیم بود!

۴. به خواب انداختن اصحاب کهف

فَضَرَبْنَا عَلَىٰ آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا [سوره الکهف : آیه ۱

ما (پرده خواب را) در غار بر گوششان زدیم، و سالها در خواب فرو رفتند.

۵. انداختن روسری بر سر وسینه‌ی زنان

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ [سوره النور : آیه ۳

و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس‌آلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را -جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و (اطراف) روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‌کیششان، یا بردگانشان [=کنیزانشان‌]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد). و همگی بسوی خدا بازگردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید

۶. کوبیدن پاهای زنان برای کشف زینتهایشان. [سوره النور : آیه ۳

۷. زدن مجرمین از جانب ملائکه در هنگام مرگ

وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ [سوره الانفال : آیه ۵

و اگر ببینی کافران را هنگامی که فرشتگان (مرگ)، جانشان را می‌گیرند و بر صورت و پشت آنها می‌زنند و (می‌گویند:) بچشید عذاب سوزنده را (، به حال آنان تأسف خواهی خورد)

۸. زدن عصای حضرت موسی (ع) به سنگ برای خروج آب از آن به عنوان معجز

وَإِذِ اسْتَسْقَىٰ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ [سوره البقره :آیه ۶

و (به یاد آورید) زمانی را که موسی برای قوم خویش، آب طلبید، به او دستور دادیم: «عصای خود را بر آن سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشید؛ آن‌گونه که هر یک (از طوایف دوازده‌گانه بنی اسرائیل)، چشمه مخصوص خود را می‌شناختند! (و گفتیم:) «از روزیهای الهی بخورید و بیاشامید! و در زمین فساد نکنید!

۹. ایجاد کردن مانع

يَوْمَ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِينَ آمَنُوا انظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَرَاءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ [سوره الحدید : آیه ۱

روزی که مردان و زنان منافق به مؤمنان می‌گویند: «نظری به ما بیفکنید تا از نور شما پرتوی برگیریم!» به آنها گفته می‌شود: «به پشت سر خود بازگردید و کسب نور کنید!» در این هنگام دیواری میان آنها زده می‌شود که دری دارد، درونش رحمت است و برونش عذاب.

۱۰. دچار ذلت کردن

ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِّنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ الْأَنبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُوا يَعْتَدُونَ [سوره آل عمران : آیه ۱۱

هر جا یافت شوند، مهر ذلت بر آنان خورده است؛ مگر با ارتباط به خدا، (و تجدید نظر در روش ناپسند خود،) و (یا) با ارتباط به مردم (و وابستگی به این و آن)؛ و به خشم خدا، گرفتار شده‌اند؛ و مهر بیچارگی بر آنها زده شده؛ چرا که آنها به آیات خدا، کفر می‌ورزیدند و پیامبران را بناحق می‌کشتند. اینها بخاطر آن است که گناه کردند؛ و (به حقوق دیگران،) تجاوز می‌نمودند

۱۱. بازگشت بطرف راست جهت ضربه زدن به بت

فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبًا بِالْيَمِينِ [سوره الصافات : آیه ۹

سپس بسوی آنها رفت و ضربه‌ای محکم با دست راست بر پیکر آنها فرود آورد (و جز بت بزرگ، همه را درهم شکست)

در سوره‌ی نور در جریان رفع اختلاف میان زوجین، چنین بیان شده است که هرگاه زن سر ناسازگاری را آغاز نمود، طی مراحلی باید برای حل اختلاف عمل نمود؛ از جمله گفتگو میان زوجین، جدا شدن از جای خواب زن از جانب مرد، حضور یافتن حکم از میان طرفین برای حل اختلاف و نهایتاً زدن زن از جانب مرد بدون ایجاد اثر و جراحت و ضرر بر روی بدن مانند نوعی هل دادن از روی بی‌مهری و از خود راندن که اثر روحی داشته باشد نه اثر جسم

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا [سوره النساء : آیه ۳

مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتریهایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاقهایی که از اموالشان (در مورد زنان) می‌کنند. و زنان صالح، زنانی هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‌کنند. و (امّا) آن دسته از زنان را که از سرکشی و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید! (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دوری نمایید! و (اگر هیچ راهی جز شدت عمل، برای وادار کردن آنها به انجام وظایفشان نبود،) آنها را تنبیه کنید! و اگر از شما پیروی کردند، راهی برای تعدّی بر آنها نجویید! (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. (و قدرت او، بالاترین قدرتهاست.

البته این نوع از زدن، با کتک کاری معمول میان بشر، تفاوت بنیادی دارد؛ زیرا دراین حالت نامبارک، به این مسئله توجه نمی‌شود که نتیجه‌ی کار، منجر به جراحت یا نقص عضو می‌شود یا نه. اما در موضوع زدن مورد نظر قرآن، وجود این امور، نامشروع است و هرگز بدان توصیه نشده و نمی‌شود. دلیل این ادعا را باید در عملکرد بهترین بندگان خدا یعنی پیامبر عظیم الشان (ص) اسلام در هنگام وقوع اختلاف با همسرانش باید جست که هرگز از ایشان نقل نشده است که زنانش را در این حالت زده باش

همچنین در میان شاگردانش نیز این امر واقع نشده و در میان تابعین و صدیقین نیز چنین امری گزارش نشده است اما این کار ناروا تنها در میان مسلمان‌نماها مشاهده شده و می‌شود که این را هرگز نباید به حساب دین اسلام گذاشت.

قرآن برای نحوه‌ی کیفیت زدن زن از جانب مرد در حالت مذکور، ما را به عملکرد حضرت ایوب ارجاع می‌دهد، زمانی که ایشان در جریان سرپیچی همسرش، او را به زدن صد ضربه تهدید نمود، که خداوند او را چنین راهنمایی می‌کند که یکصد عدد از ساقه‌های گندم را با هم ببندد و فقط یک بار به آرامی آن را بر قسمتی از بدن زنش که  آسیبی  نمی بیند، بزن

وَخُذْ بِيَدِكَ ضِغْثًا فَاضْرِب بِّهِ وَلَا تَحْنَثْ إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِّعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ [سوره ص : آیه۴

(و به او گفتیم:) بسته‌ای از ساقه‌های گندم (یا مانند آن) را برگیر و با آن (همسرت را) بزن و سوگند خود را مشکن! ما او را شکیبا یافتیم؛ چه بنده خوبی که بسیار بازگشت‌کننده (به سوی خدا) بو

ضمناً می‌توان به این امر مهم اشاره نمود که قرآن زندگی خانوادگی میان مرد وزن را بر وجود مودت (عشق خداپسند) و رحمت (جلب منافع مادی و معنوی و دفع مضرات از یکدیگر) بنا گذاشته است

و البته زن و مردی که این گونه عاشقانه همدیگر را دوست می‌دارند، هرگاه یکی از آنها یا مرد، در حالت احساس خطر نسبت به متلاشی شدن زندگی خانوادگی، بعد از اجرای مراحل مذکور در آیه‌ی سی و چهار سوره‌ی نساء، بدون وجود ضرب و شتم و حتی با حالتی بسیار آرام و در حد هل دادنی کوتاه و یا عقب راندنش با دست به طرف عقب که بیشتر ضربه روحی باشد تا جسمی، این کار را بکند طرف مقابل (زن) احساس خطر می‌کند و از این طریق به زندگی خانوادگیش برمیگردد؛ زیرا هرگز از شوهرش که او را عاشقانه دوست می‌دارد، چنین انتظاری را ندارد

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً  إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ [سوره الروم : آیه ۲۱

و از نشانه‌های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در این نشانه‌هایی است برای گروهی که تفکّر می‌کنند

پس در چنین حالات استثنایی برای حفظ زندگی طرفین، بعد از مراحل مذکور، این گونه برخورد پیشنهاد شده است نه ضرب و شتم بی‌رحمانه و نامشروع مرسوم در میان نااهلان.

و من الله التوفیق .

محمد حامدی