قضای نماز

اداکردن نماز در وقت خودش از فرائض موکد نماز می باشد و به همین دلیل شریعت اسلام از تاخیر کردن آن، علی الخصوص نماز عصر نهی کرده است .

سؤال شده: وقتی که نماز عصر را از دست دادم و داخل نماز مغرب یا عشا شدم، آیا ابتدا نماز عصر را قضا کنم یا اینکه نماز مغرب را بجا بیاورم بعد نماز عصر را؟

جواب:

واجب است نمازهای از دست رفته فورا ودر اول وقت به شیوه ترتیبی قضا شوند، همانطور که خداوند متعال آن را فرض ودر قرآن کریم بیان نموده (ان الصلاه کانت علی المؤمنین کتابا موقوتا) نماز برمؤمنان در وقتهای معین واجب گشته است .

 در صحیحین (بخاری ومسلم) وغیر آن نیز وارد شده که مشرکان، پیامبر صلی الله علیه وسلم را در جنگ خندق از اداکردن نمازها مشغول کردند، بعدا پیامبر (ص) نمازها را به شیوه ترتیبی وپشت سرهم خواند.

از جابر بن عبدالله روایت شده، عمر بن خطاب رضی الله عنه روز جنگ خندق بعد از اینکه خورشید غروب کرده بود، کفار قریش را دشنام می داد وگفت: ای پیامبر خدا؛ نماز عصر را بجا نیاوردم تا نزدیک بود خورشید غروب کند، رسول الله (ص) فرمود: قسم به خدا من هم نمازم را نخوانده وادا نکردم ،پس رفتیم به مکانی به نام بطحان، پیامبر (ص) وضو گرفت و ماهم همراه ایشان برای نماز وضو گرفتیم، پیامبر نماز عصر را خواند بعد از اینکه خورشید هم غروب کرده بود، به دنبال آن هم نماز مغرب را ادا کرد.

 ثابت نشده از پیامبر (ص) که نمازهایش را به شیوه غیره ترتیبی ادا کرده باشد، همانگونه که در صحیح بخاری وارد شده پیامبر (ص) فرمود (صلوا کما رأیتمونی اصلی) نماز را بخوانید به گونه ای که من را دیده اید که نماز می خوانم.

بنابراین اگر یکی موفق به ادای یکی از نمازهای فرض ؛ از جمله نماز عصر در وقت مقرر آن نشدی و زمان نماز دوم وارد شد ؛  اگر وقت آن نماز دارای وسعت زیادی بود واجب است ابتدا نماز عصر را قضا کنی، سپس نماز مغرب را انجام دهی، چون ترتیب بین نماز یا نمازهای از دست رفته که آسان و دارای وقت کم هستند با نماز حاضر واجب است، مادام موجب تأخیر نماز حاضر در وقت خودش نشود، همانطور که ذکر کردیم.

ابن رجب حنبلی در کتاب فتح الباری می فرماید: کسی که نمازی بردوش داشته باشد و به دلیل ضیق و تنگی وقت نماز حاضرش از انجام هر دو نماز معذور باشد، بیشتر علما بر این نظرند از این مدتی که باقی مانده شروع به نماز حاضرش کند، سپس نماز از دست رفته اش را قضا کند تا سبب از دست رفتن دو نماز نشود’ این نظر، قول حسن وابن المسیب وربیعه، الثوری، اوزاعی، ابوحنیفه ، احمد در قولی ازمذهبش، اسحاق و گروهی از اصحاب مالک استوو

 این دسته ازعلما ترتیب را واجب می دانند، اما  نسبت به نمازهای از دست رفته در حالت خوف چنین ترتیبی را الزامی نمی دانند .

امام شافعی نیز ترتیب را واجب ندانسته بلکه آن را مستحب می داند و فرموده است: لازم است که ابتدا شروع به نماز حاضرش کند ودر صورت ترک آن گناهبار محسوب می شود.

گروهی دیگر هم گفته اند:ابتدا نماز از دست رفته اش را قضا می کند، ترتیب هم به این شیوه ساقط نمی شود، این نظر هم، قول عطاء والنخعی، زهری، مالک، اللیث، حسن بن حی و همچنین روایتی نیز از امام احمد است، خلال ویارش ابوبکر این نظر را انتخاب نموده اند.

اما اگر کسی که نماز عصر را از دست داده به نماز جماعت مغرب می رسید ،جماعت مغرب را همراه آنان می خواند، بعد از آن نماز عصرش را قضا می کند .

از شیخ الاسلام سوال کردند در مورد کسی که نماز عصر را از دست داده و به مسجد می آید، در حالی وارد مسجد می شود که نماز مغرب اقامه شده، آیا نماز عصرش را قبل از نماز مغرب قضا می کند؟

او پاسخ داده : به اتفاق آراء ائمه ، نماز مغرب را همراه امام و پشت سرآن ادا می کند و پس از اتمام نماز مغرب ، نماز عصر را قضا خواهد کرد، اما در مورد اینکه آیا دوباره نماز مغرب را اعاده می کند، دو قول موجود است

قول اول: آن را اعاده می کند، این نظر، قول ابن عمر و مالک وابوحنیفه و احمد در قول مشهوری که از او روایت شده است.

قول دوم: نماز مغرب را اعاده نمی کند این نظر هم، قول ابن عباس وشافعی وقول دیگری از مذهب امام احمد است.

 از این دو قول،  نظر دوم صحیح تر وراجح تر است، زیرا خداوند متعال بنده اش را مکلف نکرده دوبار نمازش را انجام دهد، هنگامی که به اندازه ی که در توانش است تقوای خدا را پیشه کند، والله اعلم.

هرکس بدون هیچ عذری مانند خواب یا فراموشی نماز را در هنگام وقت خودش تأخیر کند، مرتکب یکی از گناهان کبیره می شود و

بخاطر اینکه نماز سر وقت از فریضه های مؤکد نماز می باشد، شریعت اسلام از تاخیر کردن آن مخصوصا نماز عصر نهی کرده است.

در صحیحین روایت شده که پیامبر (ص) فرموده است: هرکس نماز عصر را ادا نکند واز دستش بدهد مانند این است که خانواده و مال و دارایی اش را از دست داده باشد

همچنین در روایت دیگر می فرماید هر کس نماز عصر را از دست بدهد عملش بی ارزش است

شیخ الاسلام نیز می فرماید: از دست دادن نماز عصر از هدر دادن نمازهای دیگر گناهش بیشتر است، چون نماز عصر صلاهالوسطی است ودستور و امر به شیوه خصوصی بر محافظت برآن وارد شده، نماز عصر همان نمازی است که بر امت های قبل ازما (اسلام) فرض و واجب گردیده بود و ضایعش کردند.

 کسی که بیدار باشد و نماز را به یاد داشته باشد، بر وی حرام است که نمازش را تأخیر بیندازد و در کفر وکافر بودن شخص به علت تأخیر آن اختلاف وجود دارد.

شیخ الاسلام هنگام قتال هم تأخیر کردن نماز را جایز ودرست ندانسته اند بلکه لازم و واجب است که در وقت خودش ادا شود، این قول، مذهب مالک وشافعی و قول مشهور امام احمد است

اما در روایتی دیگر که از امام احمد نقل شده فرد را مخیر کرده هنگام قتال وجنگ بین نماز خواندن یا تأخیر آن

مذهب ابوحنیفه بر این است که فرد مشغول به قتال می شود و بعد نمازش را بجا می آورد.

اما تأخیر کردن نماز به غیر از وقت جهاد وقتال مانند مشغول بودن به حرفه وصنعتی یا کشاورزی یا شکار و هر عمل دیگری هیچ کدام از علما آن را جایز ندانسته وتنها کسی که خوابش برده یا نماز را فراموش کرده واز یادش رفته معذور است.

به خاطر جنابت یا نداشتن وضو یا هر نجسی وغیرآن تاخیر کردن نماز جایز نمی باشد، بلکه نمازش را در اسرع وقت طبق قاعده حالش ادا می کند.

اگر کسی وضو نداشت یا جنابت داشت و آب هم گیرش نمی آمد، یا اینکه آب موجود بود، ولی در صورت استعمال آن ضرری اعم از مریضی یا غیره به خاطر شدت سرما متوجه او می شد؛ تیمم می کند و نمازش را انجام می دهد.

همچنین شخص عریان وبرهنه نیز در وقت خودش نمازش را به شیوه برهنگی انجام می دهد و نمازش را تاخیر نمی کند تا اینکه بعد از وقت آن با پوشش ودر لباسش انجامش دهد ، به همان شیوه اگر نجسی هم بر روی بدنش باشد و امکان برداشتن آن هم نبود ،نمازش را طبق حال و وضعیتش می خواند، مریض نیز طبق قاعده شرعی و حالتیش آن را در وقت خودش ادا و بجا می آورد.

 والله اعلم

خالد عبدالمنعم الرفاعی

ترجمه:  زانیار درختی