مروری بر اشعار و ادبیات شاعر نامی کورد ماموستا هێمن
نویسند: قادر کردی – نالوس- اشنویه
امروز کیست کە نام هێمن موکریانی را نشنیده و با گوشەای از اشعار وی آشنا نباشد؟همین چهارچوب تنگ محفل شاعران و ادیبان را درنوردیده است؛ کسانی که با آثار غنی هێمن آشنایی دارند می دانند کە چرا هێمن لقب شاعر گەل(ملت)را به خود اختصاص داده است.
وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ ﴿۲۲﴾
از نشانه هاى [قدرت] او آفرینش آسمان ها و زمین و اختلاف زبان هاى شما و رنگ هاى شماست قطعا در این امر براى دانشوران نشانه هایى است سوره الروم(۲۲)
شکی نیست کە شناسنامه هر ملتی و یکی از معیارهای شناخت آن، زبان اوست.
بسیار اتفاق افتادە ملتی که زیر ستم دیگر ملت ها واقع شدەاست و تحت تاثیر فرهنگ مهاجم ذوب شده احساس ملیت خود را از دست دادە و به راحتی ابزار اصلی ملیت و اصالت فرهنگی خود را کە همان زبان است فراموش نموده است!
اگر گوشه و کنار صفحات تاریخ را بنگریم با نمونەهای متعددی در این مورد برمی خوریم:
سیاە پوستان افریقا و سودانی و فینیقی های سوریه و لبنان و قبطی های مصری و صدها قبیله و طایفە را می بینیم که چگونە در فرهنگ و زبان دیگران دغم شده و به کلی اصالت خود را از دست دادە و فراموش کردەاند و فرهنگ های مهاجم نە تنها تلاش در جهت احیای ریشه اصالت فرهنگی را جایز نمی دانند بلکه در عین حال به کتاب های قبل از اسلام خود افتخار می کنند و آنها را جزء متون اسمی دروس دانشگاەهای خود می دانند و به آن می بالند!
و این درحالی است کە در آیه۳۱سوره بقره خداوند بزرگ یکی از دلایل برتری آدم بر فرشتگان را آشنایی به زبان های مختلف می داند آنجا کە می فرماید:
وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِکَهِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَـؤُلاء إِن کُنتُمْ صَادِقِینَو [خدا] همه [معانى] نامها را به آدم آموخت سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود: «اگر راست مىگویید، از اسامى اینها به من خبر دهید.»
جامعە شناسان معتقدند تاریخ برای درخت تنومند و کهنسال ملیت ملتها هم چو شاهرگی است کە باید به موقع آب داده شود و اگر در فراز و نشیب زندگی این ملتها از گزند و آفات و آسیب بی آبی حفظ شده و به موقع اصلاح و بهینه نشود و در بیابان شورەزار و بی آب و سنگلاخ رها گردد و از علف های هرز و سنگلاخ های مزاحم پاکسازی نشود طبیعی است تدریجا رو به خشکی و کرم زدگی می رود و همچنین زبان ملت ها را به شاخ و برگ این درخت تشبیه کرده که هر ملتی در حفظ و حراست و پاسداری از نژاد خود کوشیده باشد باید بر طراوت شاخ و برگ و گل این درخت همت گمارد و تا بیشتر و بیشتر شکوفا و شاداب شود ؛ در غیر این صورت شاهرگ این درخت رو به نابودی و خشکی و آفت زدگی نهادە و به راحتی بادهای ناملایم و طوفان های سهمگین کە به قانون طبیعت همیشه در کمین پدیدەهای ضعیف اند آن را از بیخ و بن برخواهند کند.
به حق باید بگویم مردم کورد شاعران و ادیبانی همچون نالی (ناڵی) ، ملاجزیری، مولوی، تاوەگوزی که به عقیده بنده دست کمی از مولانای رومی ندارند و وفایی، ناری، احمدخانی و…و…بخوبی درین باب ادای وظیفه نموده و با جد و جهد و تلاش وصف ناپذیر فرهنگ و ادب و زبان خود را به خوبی و با قامتی استوار حفظ کرده و حتی در جهت تکامل آن گام برداشتەاند.
در تاریخ معاصر نیز کسانی دیگر با احساس مسئولیت به دلیل ساختار خاص جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی جامعه کوردستان از حجرەهای مدارس دینی سنتی همچون همه مقاطع تاریخ کوردستان بە این رسالت و مسئولیت بزرگ لبیک گفتە و آستین همت را بالا زده و با وجود مشکلات عدیدە پیش راە در این زمینە ادای وظیفه نمودەاند؛ هەژار ادیب،شاعر و اندیشمند و هێمن موکریانی از جمله این کسانند.
امروز کیست کە نام هێمن موکریانی را نشنیده و با گوشەای از اشعار وی آشنا نباشد؟همین چهارچوب تنگ محفل شاعران و ادیبان را درنوردیده است.
کسانی که با آثار غنی هێمن آشنایی دارند می دانند کە چرا هێمن لقب شاعر گەل(ملت)را بخود گرفتە است؟!
چون بیش از نیم قرن است برای ملت خود با صدای رسا فریاد می زند و می گوید:
گەرچی توشی ڕەنجەڕۆیی و حەسرەت و دەردم ئەم
قەت له دەس ئەم چەرخە سپڵە نابەزم مەردم ئەمن
هێمن به تعبیر خودش زیبایی پرست است و با کوە و قُلل مرتفع کوردستان و همه مظاهر طبیعت مرتبط است، امری که در شعر بەهاری لادێ(بەهاری کوردستان)،شەنگە بێری و… بخوبی ملموس است.
او دراین اشعار یک تابلوی رنگارنگ و پرنقش و نگار و شاهکار و با ظرافت و کم نظیر از طبیعت بکر کوردستان به خوانندە ارائه می دهد.
هێمن به جمال و زیبایی مطلق ایمان دارد و همه زیبایی های محبوس در طبیعت را جلوەای از جمال مطلق می داند آنجا که می گوید:
جیلوەیی جوانی له هەرچی دا هەبێ خۆشم دەوێ
سختی و فشار استبداد ارادە آهنین هێمن را در هم نمی شکند و در شب های تاریک یلدایی افق را روشن و ستم و ستمکاری را ناپایدار و ثبات و پایداری را ازآن حق و عدل و دادگری می داند آنجا کە می گوید:
دەڕۆم تا تروپکی ڕزگار بوون
یکی از ویژگی های شعر هێمن این است کە درآن عشق و مبارزە با اختلاف طبقاتی و دفاع از حقوق فردی و اجتماعی در هم آمیختە است.
در کتاب ناڵەی جودایی شعر سووڕی دەوران این ویژگی به اوج خود رسیدە است و از یک روح بلند الهام می گیرد.
هێمن در چهارچوب تنگ ناسیونالیستی از خود و ملتش دفاع نمی کند، بلکە در قالب یک انسان به انسانیت می اندیشد که در مورد مرحوم قاضی محمد می گوید:
زانا بو کورد پەروەر بو
پێشەوا بو ڕێبەر بو
هەر کورد نەبو بەشەر بو
خەمی خەڵکی لەبەر بو
وی در اوج استبداد و دیکتاتوری حاکمیت شاهنشاهی نسبت بە مردم کورد،در فکر دیگر اقوام ایرانی از جمله برادران آذربایجانی است و می گوید:
کورد و ئازەربایجانی هەر دو داوایان ڕەوایه
هەر بژین و پایەدار بێ یەکیەتی ئەو دو برایه
او اینگونه می گوید:
دیم کچێکی لەباری لادێیی،بۆ نوێژ ڕادەخا بەرهەڵبێنێ
کوتم ئەی نازەنین کە ڕوخسارت،هەموو باغی بەهەشتی خوا دێنێ
بۆچی پێت وایه ئەو خودا گەورە،هێنده بێ ڕەحمه تۆش بسوتێنێ
زبان هێمن،زبان اصیل کوردی است،نە مملو از واژەهای بیگانە است و نە دارای الفاظ تصنعی. او با زبان عامه ی مردم حرف می زند، می گوید:
هەزار خۆزگەم به خۆت شوانه
کە بەو مانگە شەوە جوانه
دانیشتوی لەسەر ئاوهەڵدێر
پەنجە دەبزێوی له بلوێر
دەگەڵ تەبیعەت هاودەمی
شادی به کەیفی بێ خەمی
شعر بەهاری کوردستانی هێمن یک؛ فرهنگ لغت غنی کوردی است بویژه برای کسانی که در پیچ و خم زندگی ماشینی با طبیعت اصیل و خالص کوردی روستایی بیگانه هستند
چادر و چیغ و ڕەشماڵ،تاوێر،بەردەبێر،کولێن،زاواماک،ڕنو،لەنگیزه،سیخوار،زۆنگ،هەڵز و بیزا و گیابەند و دەها لغت دیگر در این شعر فقط برای یک فرد روستایی کە با طبیعت دمساز است و زندگی را به دور از زرق و برق و زندگی ماشینی پر از استرس و دلهره بسر می برد،قابل فهم است.
بهرحال حیات و شکوفایی زبان مردم کورد مدیون فداکاری و ازخودگذشتگی مردانی همچون هێمن است ؛ لذا در سالگرد فوت این شاعر بلند آوازه پراحساس به روح بلندش درود می فرستیم و از خداوند برایش آمرزش می طلبیم.
هەژار در ماده تاریخ فوت هێمن گفتە:
منیش وەک تۆ قەڵسم له ژیان
بۆچت جێ هێشتم هێمن گیان
?که به حساب ابجد میشود سال ۱۳۶۵ سال درگذشت هێمن.
شین گێڕی هەژار بۆ هێمن:
هەر یەکێک بو هەژار و هێمن
منیش هەر تۆ بوم و تۆش هەر من
ڕوحێک بوین دابەش له دو لەش
دو لەشی ماندوی بەخت ڕەش
پەیمان بو بە جێم نەهێڵی
وێڵم نەکەی له شوێن خێڵی
باری خەم وێکڕا هەڵبگرین
دوا جاریش پێکەوە بمرین
تۆی کوردی وا خاوە ن بە ڵێن
چی تۆی کردە پە یمان شکێن
ژیانی پڕژانی بێ دە رمان
گە یشتە هە واری هە رمان
بۆ ئە و کۆچە ی بێ منت کرد
ئە و بە شە خۆشە ی تۆ بردت
زای گیان و دڵ بە سۆیە
شین بۆ خۆمە نە ک بۆ تۆیە
خۆزگە بە ر لە تۆ ده مردم
تۆ شیوە نت بۆ دە کردم
دوور لە تۆ دڵ گۆمی خوێنم
بە گازە ندە وە دە ت دوێنم
منیش وە ک تۆ قە ڵسم لە ژیان
بۆچت جێ ەێشتم هێمن گیان
ماموستا هیمن در بهار سال ۱۳۰۰شمسی در روستای لاچین مهاباد دیده به جهان گشود و در سال ۱۳۶۵ بعد از ۶۵ سال زندگی در شب جمعه ۲۹فروردین بدرود حیات گفت.
آثار بازمانده وی:
۱⃣تاریک و رون
۲⃣پاشه رۆک مجموعه نظم و نثر
۳⃣ناڵه ی جودایی
۴⃣پاشه رۆک مجموعه مقالات
۵⃣تحفه مظفریه
۶⃣ئه فسانه کوردیه کان
۷⃣چه پکێک گۆل چه پکێک نێرگز
۸⃣شازاده و گه دا
۹⃣قه ڵا ی دمدم
?هه واری خاڵی
روحش شاد و ماوایش بهشت
