حکم روزه نگرفتن بیمار
سوال: من چندین عمل جراحی انجام داده ام، و پزشک مرا از گرفتن روزه بازداشت. و پس از آن جراحی های پیاپی، دو سال روزه گرفتم که بسیار برایم بسیار دشوار بود. آیا جایز است که به جای روزه، کفاره پرداخت نمایم؟ و آیا جایز است در عوض طعام کفاره قیمت آن را به فقیران و مسکینان بپردازم؟
جواب: علمای اسلامی راجع به مباح بودن افطار روزه، نسبت به شخص بیمار، اجماع دارند، به دلیل قول خداوند که می فرماید:« شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ » (بقره/۱۸۵)
ایام روزه] ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده است که راهنماى مردم است و آیات روشنگرى شامل رهنمودها و جداکننده حق از باطل در بردارد، پس هرکس از شما که در آغاز ماه حاضر [مقیم] بود بر اوست که روزه بگیرد و هرکس بیمار یا در سفر بود، باید تعدادى از روزهاى دیگر [روزه بدارد]، خداوند براى شما آسانى مىخواهد و دشوارى نمىخواهد، تا سرانجام شمار روزهاى روزه] را کامل کنید و خداوند را براى آنکه رهنمونیتان کرده است تکبیر بگویید و باشد که سپاسگزار باشید )بنابر نصّ شریعت و اجماع علما، افطار کردن روزه برای بیمار جایز است، ولی باید دانست که به خاطر چه نوع بیماری افطار کردن روزه مباح است؟
در جواب باید گفت: آن بیمارهایی که با گرفتن روزه شدّت می یابند، یا بهبودی آنها به تأخیر می افتد، یا گرفتن روزه با وجود آن بیماریها چنان مشقتی را به بار آوردکه شخص نتواند به کارهای زندگی و روزمرهاش برسد، برای چنین بیمارانی افطار روزه مباح می باشد.
از امام احمد سؤال شد: بیمار چه وقت می تواند روزه اش را افطار کند؟ جواب داد: وقتی که توانایی روزه را نداشته باشد! سوال کننده گفت مانند تب؟ امام احمد گفت: چه بیماری از تب شدیدتر است؟
بیماری ها دارای انواع گوناگونی هستند، در بعضی از بیماریها روزه تأثیری ندارد، مانند دندان درد، زخم انگشت، دمل کوچک، و مانند اینها؛ و در بعضی از آنها روزه باعث درمان و بهبودی میباشد، مانند بیشتر بیماریهای شکم از قبیل پرخوری، رودل، اسهال و مانند آنها، افطار روزه به خاطر این بیماریها، اصلاً جایز نیست؛ زیرا، در چنین شرایطی روزه به بیمار ضررو زیانی نمی رسانید، بلکه سودمند و نافع نیز خواهد بود.
افطار روزه زمانی مباح است که ضرری متوجه بیمار گردد. همچنین، شخص سالمی که با گرفتن روزه خوف بیمار شدن را داشته باشد همانند بیماری که با گرفتن روزه ترس از تشدید بیماریش را داشته باشد، می تواند روزه را افطار کند. تمامی این موارد به یکی از دو طریق شناخته می شوند: یا با تجربه شخصی و یا، با نظر پزشک مسلمان خاذق و مورد اعتماد که در طبابت و دینداری و امانتداری مورد اطمینان و اعتماد باشد.
بنابراین، هرگاه پزشک مسلمانی با ویژگی ها تشخیص دهد که روزه برای شخصی مضر است، باید روزه را افطار کند، در این صورت، اگر بیمار با تحمل رنج و درد اقدام به گرفتن روزه نماید، مرتکب یک عمل مکروه از نظر دین شده است؛ زیرا، به خود ضرر رسانیده و از تخفیف پروردگار سر باز زده و رخصت او را نپذیرفته است، هر چند روزهاش به خودی خود صحیح باشد.
حال، اگر ضرر و زیان روزه برای شخص محقق باشد، و او هم چنان برگرفتن روزه اصرار ورزد، مرتکب یک عمل حرام شده است ؛ زیرا، خداوند از عذاب و شکنجه دادن بندگان به خودشان، بی نیاز می باشد، و می فرماید: « وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیماً » (نساء/۲۹)
(و خودکشی مکنید و خون همدیگر را نریزید. بی گمان خداوند ( پیوسته)نسبت به شما مهربان بوده ( و خواهد بود)
یکی از پرسشهای سوال کننده باقی میماند، و آن اینکه: آیا شخص در عوض روزههایی که بیمار بوده و روزه را افطار نموده است می تواند کفاره بدهد؟ در جواب می گوییم: بیماری بر دو نوع است: ۱- بیماری موقت و مقطعی که امید بهبودی آن میرود. در این حالت، در این حالت برای شخص بیمار نه صدقه و نه فدیه جایز نیست بلکه قضای آن روزهها بر او جایز می گردد؛ همانطور که خداوند متعال می فرماید: « فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ » بنابراین، هرگاه شخص بیماری یک روز یا چند روز یا یک ماه رمضان را افطار نموده باشد، هنگامی که از بستر بیماری برخاست و بهبود یافت، در اولین فرصت باید آنچه را که ترک کرده، قضا نماید. این حکم بیماریهای موقت و مقطعی است.
اما بیماریهای مزمنی که امیدی به بهبودی آنها نباشد، حکم این گونه بیمارها با افراد کهن سالی که نمی توانند روزه بگیرند، یکی است، تشخیص این نوع بیماریها نیز یا با تجربه شخصی، یا با تشخیص پزشک معالج صوت می گیرد. این نوع بیماران باید فدیه بدهند؛ یعنی در برابر هر یک روزه، یک شخص مسکین را طعام دهند. بنابر نظر بعضی پیشوایان مذهب، مانند ابوحنیفه، پرداخت بهای خوراک نیز به مستحقان فقیر و مسکین به جای خوراک و طعام کفایت می کند.
منبع: دیدگاههای فقهی معاصر
مؤلف: د. یوسف قرضاوی
تابش