سیر و سیاحت از منظر اسلام
سال قبل سایت اسلام پیک نامه ای برایم فرستادند و در این پیک نامه در مورد گشت و گزار و سیاحت سؤال کرده بودند، من هم به آن سؤالات جواب دادم و بهتر دانستم در این فصل بهار در سایت خودم هم به عنوان یادآوری آن را در خدمت خوانندگان قرار دهم.
سوالاتی در باب سیاحت
سؤال۱: دلیل شرعی سیاحت چیست
سوال۲: آداب و رسوم سیاحت و گشت و گذار چگونه است؟
سوال۳:حکم سیاحت کردن چیست؟
پاسخ سؤالات:
۱- حکم سیاحت کردن چیست؟ بعد از حمد و ستایش خدا و صلوات بر پیامبر اسلام(ص) و آل و اصحاب بزرگوارشان. حکم شرعی سیاحت مباح است. یعنی: حلال است به شروطی که در ادامە مورد بررسی قرار می دهیم.
۲- دلیل شرعی سیاحت کردن چیست؟ دلیل شرعی سیاحت کردن مواردی هستند که در قرآن و حدیث آمده است، در قرآن کریم خداوند انسانها را به نظارە کردن و تفکر در آفریدەهای خداوند تشویق می کند تا از آنها پند گیرد و به بزرگی و عظمت بی پایان خداوند اطمینان کامل یابد. کسی که به سیاحت می رود، باید سرگذشت ملتهای پیشین را بنگرد کە با همه ی قدرت و توانایی که داشتند، چه بر سر آنها آمده و حالا کجا هستند؟ و آیا با این قدرت و توانایی که داشتند، توانستند خود را از خشم و عذاب خداوند نجات دهند؟ این هم دلیلی قوی است برای اینکه با گشت و گذار، نگاهی به اعمال خود بیندازد و از گناه و کارهای ناپسند توبه نماید و به پرستش خداوند روی بیاورد.
آیاتی که به این مورد اشاره می کند زیاد هستند، از جمله:
۱- «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ» (انعام:۱۱)
یعنی: به آنها بگو روی زمین بگردید و تماشا کنید و دقت کنید و بدانید سرانجام کسانی که برنامه و راه و روش خداوند و پیامبران را تکذیب کردەاند، چگونه است؟
شیخ قرطبی در تفسیر معروفش می فرماید: اگر این گشت و گذار برای این باشد که از این قسمتها سود و بهره حاصل شود، این گشت و گذار به مانند سفر خیری می ماند که از آن پاداش هم نصیبش می شود.
۲- «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُجْرِمِینَ» (النمل:۶۹)
یعنی: (ای پیغمبر!) بگو: در زمین بگردید (و آثار گذشتگان و عجائب و غرائب جهان را ببینید) و بنگرید که سرانجام کار گناهکاران به کجا کشیده و عاقبت ایشان چه شده است.
۳- «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ ۚ کَانَ أَکْثَرُهُمْ مُشْرِکِینَ» (الروم/۴۲)
یعنی: (ای پیغمبر! به مشرکان) بگو: در زمین بگردید و بنگرید سرانجام کار پیشینیان به کجا کشیده است. (خواهید دید که خدا آنان را هلاک و خانه و کاشانهی ایشان را ویران کرده است، زیرا که) بیشتر آنان مشرک بودهاند (و شرک مایهی تباهی است).
۴- «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ۚ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (عنکبوت:۲۰)
یعنی: بگو: در زمین بگردید و بنگرید که خدا چگونه در آغاز موجودات را پدید آورده است و (چه رنگ و بو و سیما و ویژگیهائی به هر یک داده است و چه اسراری در آنها به ودیعت نهاده است. تا از مشاهدهی اشیاء پی به راز و رمز آنها ببرید و در برابر قدرت مافوق تصوّر آفریدگارشان سر تسلیم فرود آورید و بدانید کسی که اوّل این جهان را از نیستی به هستی آورده است) بعداً هم جهان دیگر را پدیدار میکند. چرا که خدا بر هر چیزی توانا است.
۵- «اللَّهُ الَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» (جاثیه۱۲)
یعنی: خداوند همان کسی است که دریا را رام شما کرده است، تا کشتیها برابر فرمان و اجازهی او (که به مادهی کشتیها و خود آبها و دیگر عوامل طبیعی داده است) در دریا روان شوند و شما انسانها بتوانید از فضل خدا بهره گیرید و شاید سپاسگزار گردید (و شکر نعمتهای بیکران یزدان را به جای آورید).
۶- «لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ آیَهٌ ۖ جَنَّتَانِ عَنْ یَمِینٍ وَشِمَالٍ ۖ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ ۚ بَلْدَهٌ طَیِّبَهٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ ٭ فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَیْ أُکُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَیْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِیلٍ ٭ ذَٰلِکَ جَزَیْنَاهُمْ بِمَا کَفَرُوا ۖ وَهَلْ نُجَازِی إِلَّا الْکَفُورَ» (سبا:۱۵-۱۷)
یعنی: برای اهالی سبا در محلّ سکونتشان نشانهای (از قدرت خدا) بود. دو باغ (عظیم و گسترده) در سمت راست و چپ (شهر یمن، با میوههای فراوان. بدیشان گفته شد:) از روزی پروردگارتان بخورید و شکر او را به جای آورید. شهری است پاک و پاکیزه، و (پربرکت و نعمت و آفریدگارتان) پروردگاری است بس آمرزنده. امّا آنان (از شکر نعمت) رویگردان شدند (و مغرور رفاه و لذائذ گشتند). بدین سبب ما سیل ویرانگری را به سویشان روان کردیم و باغهای (پربرکت و پرمیوهی) ایشان را به باغهای (بیارزش) با میوههای تلخ و درختهای شوره گز و اندکی درخت سدر، مبدّل ساختیم. این (تعویض و تبدیل،) چیزی بود که به خاطر کفران نعمت، ایشان را بدان کیفر دادیم. مگر ما جز ناسپاس را مجازات میکنیم؟
۷- «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» (حدید:۱۷)
یعنی: بدانید که خداوند زمین مرده را زنده میکند. ما آیهها را برای شما (با ذکر مثالها) روشن میگردانیم و بیان میداریم، تا این که شما (مطالب و مقاصد آنها را) فهم کنید.
۸- «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُرَىٰ ۗ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۗ وَلَدَارُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا ۗ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» (یوسف:۱۰۹)
یعنی: (سنّت ما در گزینش پیغمبران و گسیل آنان به میان مردمان تغییر نکرده است و از جمله در انتخاب تو به عنوان خاتمالانبیاء نیز مرعی شده است) و ما پیش از تو پیغمبرانی نفرستادهایم، مگر این که مردانی از میان شهریان بودهاند و بدیشان وحی کردهایم. (دستهای از انسانها بدانان گرویده و گروهی هم از ایشان بیزاری جستهاند. آیا قوم تو از این بیخبرند که پیغمبران نه فرشته و نه زن بودهاند و بلکه مردانی از شهرها بوده و در میان مردمان همچون ایشان زندگی کردهاند و تنها فرق آنان با دیگران این بوده که حاملان وحی و پیام آوران آسمانی بودهاند و بعضی راه چنین راهنمایانی را انتخاب و به بهشت رسیدهاند و برخی هم عناد ورزیده و کفر پیشه کردهاند و به دوزخ واصل شدهاند؟). مگر در زمین به گشتوگذار نمیپردازند تا ببینند که سرانجام کار گذشتگان پیش از ایشان چه بوده و به کجا کشیده شده است؟ بیگمان سرای آخرت، بهتر (از سرای این جهان) برای پرهیزگاران است. (ای معاندان افسار گسیخته و آرزوپرستان سرگشته!) آیا خرد و اندیشهی خویش را به کار نمیاندازید (و نمیدانید که هستی خود را ناآگاهانه میبازید و توشهای برای آخرت فراهم نمیسازید؟!)
۹- «وَفِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِیلٌ صِنْوَانٌ وَغَیْرُ صِنْوَانٍ یُسْقَىٰ بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَىٰ بَعْضٍ فِی الْأُکُلِ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ» (الرعد:۴)
یعنی: در روی زمین، قطعه زمینهائی در کنار هم قرار دارد (که خاک هر یک بایستهی محصولی و جنس هرکدام شایستهی منظوری است) و تاکستانها و کشتزارها و نخلستانهای یک پایه و دو پایه در آن موجود است که هر چند با یک نوع آب سیراب میگردند، امّا برخی را از لحاظ طعم بر برخی دیگر برتری میدهیم. بیگمان در این (اختلاف استعداد خاکها و جوراجوری درختها و گیاهها و دگرگونیهای میوهها و طعم آنها) نشانههائی (بر قدرت خدا) برای کسانی است که عقل خویش را به کار میگیرند.
۱۰- «إِنَّمَا مَثَلُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا کَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا یَأْکُلُ النَّاسُ وَالْأَنْعَامُ حَتَّىٰ إِذَا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّیَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَیْهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَیْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِیدًا کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ ۚ کَذَٰلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» (یونس:۲۴)
یعنی: حال دنیا (از حیث زوال و فنا و از میانرفتن نعمت آن) همانند آبی است که از آسمان میبارانیم و بر اثر آن گیاهان زمین که انسانها و حیوانها از آنها میخورند (و استفاده میکنند، میرویند و) به هم میآمیزند تا بدانجا که زمین (در پرتو آن) کاملاً آرایش و زیبائی میگیرد و آراسته و پیراسته میگردد و اهل زمین یقین پیدا میکنند که بر زمین تسلّط دارند (و حتماً میتوانند از ثمرات و غلّات و محصولات آن بهرهمند شوند. در بحبوحهی این شادی و در گیراگیر این سرسبزی و آراستگی) فرمان ما (مبنی بر درهم کوبیدن و ویران کردن آن) در شب یا روز در میرسد (و با بلاهای گوناگون، از قبیل: سرمای سخت، تگرگ شدید، سیل، طوفان و غیره، آن را نابود میسازیم) و گیاهانش را از ریشه برآورده و دروده و نابودش میکنیم. انگار دیروز در اینجا نبوده است (و هرگز وجود نداشته است و انسانهائی در آن سرزمین نزیستهاند). ما (بدین وضوح) آیهها (ی خویش) را برای قومی تشریح و تبیین میکنیم که میاندیشند (و میفهمند).
بله اگر در این آیات دقت کنیم، می بینیم نمونه ی این آیات در قرآن زیاد است که خداوند از انسانها می خواهد که در زمین بگردند و در آن بیندیشند و نظاره کنند، که همه در مورد تفکر در قدرت و توانایی خداوند و عبرت گرفتن از گذشته انسانهای بی باور و گناهکار پیشین می باشند، تا آنها نیز به همان عاقبت دچار نشوند. پس اگر به این شیوه انسان به سیاحت و گشت و گذار رفته باشد، مانند عبادت در محراب محسوب می شود.
بله، سیاحت در استراحتگاههای دور از حرام و تماشا کردن منظره های زیبای طبیعت برای آرامش دل و درون که خداوند آن را آفریده است.
برگرفتە از سایت پینجوینی
ترجمه: ناهید ایران
نویسنده: حسن پنجوینی
ویراستار: حسن زادە
ادامه دارد