ترجمه: یوسف ساجدی
وزیر آندلسی لسان الدین بن الخطیب (ت ۱۳۷۴ م) در کتاب « الاحاطة فی اخبار غرناطة» در باره قاری هم عصرش، محمد بن قاسم انصاری جیانی(ت ۱۳۷۴ م) می نویسد: او چون دارای صوت و لحن خوشی بود توانست کاخ پادشاهان را به تصرف درآورد و در کاخ قرمز غرناطه نماز تراویح اقامه کند.
قاضی القضات و مورخ ابن خلکان (ت ۱۲۸۲ م) در کتاب « وفیات الاعیان» آورده که وزیر ایوبی، صفی الدین بن شکر دمیری ( ت ۱۲۳۳ م) خواستار استخدام یک قارء قرآن شد تا امامت تراویح را در مدرسه ای که در قاهره معزیه احداث کرده بود، عهده دار شود که در نهایت برای این کار دو نفر به نام های زیاده و مرتضی را انتخاب نمود.
علاوه بر حکما، کبار علما نیز گاهی کسان دیگری را برای امامت تراویح خود انتخاب می کردند؛ عمر بن سلیمان ابوحفص مؤدب ( ت ۸۶۴ م) می گوید: نماز تراویح را به اتفاق احمد بن حنبل(ت ۸۵۵ م)در حالی اقامه کردم که ابن عُمَیر امام جماعت بود، این جریان در کتاب « طبقات الحنابلة»ابن ابی یعلی حنبلی( ت ۱۱۳۲ م) آمده است.
سخاوی در کتاب « الضوء اللامع» در باره قاری بدرالدین بن تقی قبانی (ت ۱۴۴۰ م) نوشته است: او تا زمانی که از دنیا رفت امام تراویح استاد ما حافظ ابن حجر عسقلانی در مدرسه مَنکُوتَمُریة قاهره، بود.
خطیب بغدادی نوشته است: امام فَعنَبی (ت ۸۳۶ م) که یکی از راویان بزرگ « موطأ» از امام مالک بن انس(ت۷۹۵ م) بود، پشت سر یکی از شاگردانش بنام ابن عباد نسائی مشهور به جلاجلی(ت ۹۰۰م) که دارای صوت دلنوازی بود تراویح اقامه می کرد.
در مقابل، برخی از امامان بزرگ ترجیح می دادند تراویح را به تنهایی و در خانه هایشان اقامه کنند؛ امام شافعی (ت ۸۱۹م) تراویح را با مردم در مسجد اقامه نمی کرد بلکه در خانه اش نماز تراویح به پا می داشت و در طول ماه رمضان شصت بار قرآن را ختم می کرد.
صداهای مرغوب
تا زمانی، اگر در شهر یا محله ای چند امام وجود داشت، صوت خوش یکی از معیارهای برتری و ترجیح بود، تا جایی که شرف الدین ابن یحیی الحمزی معروف به کبریت مولوی(ت ۱۶۵۹ م) در کتابش « رحلةالشتاء و الصیف» می نویسد: از عادت های جالب مردم شام عبارت بود از احیای شب های رمضان مبارک و برپا داشتن تراویح با بهترین قرائتی که باعث نشاط مردم می شد، مردم با صداهای خوش، الله اکبر را متفاوت بر زبان می راندند؛ ابتدا به مقام عراقی و سپس به مقام عشاق خاتمه می دادند.
یکی از امامان تراویح که از قدیم به خاطر صدای خوش و قرائت ناب مورد توجه قرار گرفته بود قاری ابوالبرکات ابن العسال حنبلی (ت۱۱۱۵ م) است کسی که از زمره قاریان اهل تجوید که به حسن ادا و لحن دلگیر شهره اند به حساب می آمدند و آنگونه که ابن رجب حنبلی در کتاب « ذیل طبقات الحنابله» می گوید مردم بغداد از راه دور می آمدند تا به قرائتش در نماز گوش فرا دهند.
همچنین یکی دیگر از آنان احمد بن حمدی ابو المظفر قاری (ت ۱۱۸۰ م) بود که از قاریان اهل تجوید و مسلط بر قرائت های متنوع و امام جماعت مسجد ابن جرده بغداد بود و آنگونه که خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد آورده است مردم برای نماز خواندن پشت سر او و استماع قرائتش در تراویح، به این مسجد می آمدند.
حافظ ابن حجر عسقلانی در کتاب «الدرر الکامنة فی أعیان المائة الثامنة» اینگونه از شمس الدین زرعی ابن البصال قاری (ت۱۳۳۸ م) یاد می کند آنجا که می گوید: او دارای صدای بسیار خوشی بوده و به همین خاطر مردم زیادی برای نماز خواندن پشت سر او به مسجد می آمدند.
قاری محمد بن علی شیرَجی مکی (ت۱۴۲۴ م ) آنگونه که مورخ مکه مکرمه تقی الدین فاسی مکی (ت ۱۴۲۹ م) در کتاب «العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین» می گوید در قرائت قرآن آن قدر خوش صدا بوده که وقتی در مسجد الحرام امام جماعت بود مردم زیادی پشت سرش نماز اقامه می کردند.
نغمه های جذاب
مقریزی می گوید: زین الدین ابوبکر نحوی ( ت۱۳۴۵ م) امام مدرسه بقریه قاهره بدلیل داشتن صوت خوش، آوای نیکو و تلاوت ممتاز و آگاهی از قرائات دهگانه و هفتگانه و شاذ، مردم – از دور و نزدیک- در ماه رمضان برای استماع قرائتش در تراویح راهی آن مسجد می شدند.
مورخ سخاوی در کتاب « الضوء اللامع» می گوید: ناصرالدین ابوالخیر محمد بن احمد خزرجی اخمیمی حنفی (ت ۱۴۸۶ م) امام تراویح مسجد جامع حاکم قاهره و غیر آن بوده و مردم زیادی برای نماز پشت سر او و استماع قرائتش به آن جا رفت و آمد می کردد.
همچنانکه در باره احمد بن محمد بُلقینی شافعی قاهره ای (ت ۱۴۳۵ م) نیز می گوید: او در تلاوت قرآن بسیار خوش صوت بود و مردم از جاهای دور و بویژه در شب های رمضان برای استماع تلاوت او مسابقه می دادند و جمعیت به قدری زیاد بود که خیابان های پیرامون نیز گنجایش آن را نداشت.
نازه آن عده از امامان تراویح که دارای صوت ریبا و دلربایی بوده اند با تلاوت زیبای قرآن شان عموم مردم و حتی غیر مسلمانان را تحت تاثیر قرار داده اند، همین قضیه در داستانی که خطیب بغدادی در باره امام علی بن عبدالله بَرَدانی (ت ۹۸۴ م) آورده صدق پیدا می کند، گویا مردم او را با لقب «مصطبانس» صدا می کردند، وقتی شخصی از وی می پرسد چرا به این لقب عجیب و غریب شهرت دارد در پاسخ می گوید: زمانی که در ماه رمضان امام تراویح بودم ، تعدادی مسیحی قرائت من را شنیده و آن را می پسندند و با خود می گویند: قرائت این مرد چقدر شبیه قرائت مصطبانس است! منظورشان یکی از کشیشانشان بود، همین قضیه باعث شد مردم مرا با این لقب بشناسند.
البته صدای خوش تنها عامل تمایز ائمه تراویح نبود، بلکه برخی از مردم طرفدار تراویح مختصر و کوتاه بودند.
برای نمونه می توان به احمد بن عبدالله دوری مکی (ت ۲۴۱۶ م) اشاره کرد، نامبرده که امام تراویح رمضان در مسجد الحرام بود بدلیل رعایت اختصار در آن مردم زیادی پشت سر او نماز تراویح اقامه می کردند و طبق گفته فاسی در کتاب «العقد الثمین»، مردم نماز او را “نماز آب پز” می نامیدند.
ذهبی در کتاب تاریخ الاسلام آورده است که ابوبکر ابن حُبَیش بغدادی ضریر(ت۹۲۶ م) نماز را با صدای دلنوازی اقامه می کرد به گونه ای که قلب ها را تحت تاثیر قرار می داد و امامت تراویح مردم در مسجد جامع بغداد را عهده دار بود.
منبع: اسلام اون لاین
