آشنایی با فرقه ی مندایی یا صابئین
مَندا واژهای از زبانِ آرامیِ شرقی به معنی «دانش، آگاهی، و معرفت» است
واژه مغتسله نیز به معنی مذهب تعمیدیان گاهی بدیشان اطلاق شدهاست .
عده ای نیز نام منداییان را از ریشه ماد یا مادای که نام سرزمین باستانی شمال غربی ایران بوده دانستهاند؛ اما این نظر میان پژوهشگران بسیار منفرد بوده و از اقبال چندانی برخوردار نیست
بیشترهمان واژه مندا را که در زبان آرامی برابر عرفان قرار دارد، برای آن فرض نمودهاند نامهای دینی و مقدس منداییان آرامی است و با اندکی تغییر در زبانهای عبری و عربی نیز همانند است؛ به عنوان نمونه برای آوردن نام شیث از شیتل و برای نام سام بن نوح از شوم و نیز برای خود نوح از نو استفاده میکنند.
منداییان را گاهی با صابئین که ذکر آن در قرآن سه بار آمده، یکی فرض کردهاند از این رو در خوزستان ایشان به صابئین معروفاند که در لفظ محلی صُبّی تلفظ میشود ؛ آن ها به خدا و قیامت اعتقاد دارند ، برای خود زبان و خط دارند؛ اهل نماز و روزه هستند و دارای کتاب هستند و در قرآن نیز نه تنها به اهل کتاب بودن یحیی اشاره شده بلکه در سه آیه نام صابئین هم تراز پیروان ادیان آسمانی قرار گرفته است، مانند سوره حج آیهٔ هفده.
نام کتاب منداییان «گنزا رباً» یا «گنج آسمانی» ست که به زبان مندایی از تیره سامی و شاخه آرامی شرقی نگاشته شدهاست
در دین منداییان یا همان صابئین مغتسله که در خوزستان به صبی معروف هستند پندارههایی همانند آنچه در جهانبینی زرتشت به چشم میخورد وجود دارد، مانند اصالت نور و پاکی آن در برابر تاریکی گمراه کننده، آیین مندایی نزدیکترین دین زنده جهان به آیین مانوی است.
اما در واقع مندائیان یا صابئین به پیروان حضرت یحیی گفته می شود.
پیروان این دین در حاشیه رود کارون، دجله و فرات در استان های خوزستان و جنوب عراق زندگی می کنند. نام این دین و پیروانش بارها در قرآن کریم آمده است.
دیدگاه صابئین در مورد پیامبران
به باور انها اولین پیغمبران حضرت آدم (ع)، حضرت شیتل(ع) و حضرت نوح(ع)، حضرت سام (ع) و حضرت یحیی(ع) هستند
صابئین معتقدند که نخستین کتابهاى آسمانى بر آدم و نوح و سام و رام و ابراهیم و موسى و یحیى بن زکریا نازل شده است. عده ای از صابئیان حضرت آدم را اولین پیامبر و حضرت یحیی را آخرین پیامبر می دانند. صابیان خود را پیرو حضرت یحیى (ع) مى شمارند، ولى رهبانیت را حرام مى دانند.
اساطیر مندایی
بنیاد اندیشهٔ مندایی همان ثنویت، یا دو بننگری است. دو گوهرِ روح و مادّه از آغاز آفرینش با هم در ستیزند مندایی بیشتر دربارهٔ اقلیم ازلیِ نور، آفرینش زمین و انسان، و سفر بازگشتِ روح به سرچشمهٔ سرزمینِ نور است
کتاب مقدس منداییان گنزا ربّا (گنج عظیم )است و به بخش گنزای راست و گنزای چپ تقسیم میشود کتابهای ششگانهای نیز دارند که عبارتند از:
۱- ادراشا اد یحیی(تعالیم یحیی)۲- قُلِستا مجموعهٔ قوانین ۳- اِنیانی نمازها و نیایشها ۴- سیدرا اد نماشتا کتابِ روانِ آدمی۵- اِسفَر مَلوشی( دینی یا نجومی۶- سیدرا اد مَصوَتَا کتاب تعمید
صابئین مندایی روزانه سه یا پنج بار نماز بجای میآورند. در دین آنها آب روان و جاری قداست و پاکی ویژهای دارد و برای بسیاری از فرایض از آب روان استفاده میگردد ؛ازین رو غالباً صابئین در کنار رودخانههای پرآب زندگی میکنند.
شغل اصلی آنها زرگری و طلافروشی و نقره کاری ست. در زمان ازدواج برای محرم شدن عروس و داماد باید در آب رفته و غسل کنند غسل سنت پیغمبرشان یحییست که او خود به یحیای معمدان یا باپتیست معروف بودهاست.
صابئین در روزهای یکشنبه در آب جاری کارون غسل تعمید میکنند. قبلهشان سمت شمال آسمانی است. نمازشان رکوع و سجود ندارد. سه بار در روز نماز میخوانند. ازدواج دارند اما طلاق ندارند.دروغ نمیگویند و بسیار ارام و متین هستند.
صابئین هیچ عضو جدیدی را نمیپذیرند، روحانیونشان برای شعائر دینی پولی دریافت نمیکنند!! بلکه خود صاحب شغل هستند ،بیشتر به زرگری و نقرهکاری مشغولند ،به غذاهای گیاهی و ماهی علاقه دارند و ذبح شان با چاقو است .
علاوه بر این، عروس و داماد قبل از محرم شدن باید غسل تعمید شوند و یکی از قسمتهای جالب عروسی آنها این است که روحانی سر عروس و داماد را سه بار به آهستگی به هم متصل میکند که نمادی از وصل روحانی آنهاست.
آنها در سال ۳۴ روز روزه می گیرند. برای باقی ماندگان طوفان نوح یک غذای متبرک مثل خیرات درست میکنند که حریصه نام دارد که با عدس تهیه میشود.
لباس مراسم تعمید همگی سفید و از جنس کتان است. در حین تعمید روحانی تعمید کننده باید عصایی از درخت زیتون در دست داشته باشد. معبد یا عبادتگاه آنها (مندی) نام دارد که به معنای عقل و عرفان است و از نی و حصیر تهیه میشود و باید به سمت شمال آسمانی باشد. اسم کتاب مقدس شان “گنزا ربا” به معنای گنج بزرگ است. سازمان دینی صابئین ساده است.
فروزنده درباره اینکه چرا این دین تا کنون ناشناخته و مجهول باقی مانده است ، چنین می گوید: آنها خودشان نمیخواستند شاید یک دلیلش این است که بایستی به خاطر آیین غسل تنها در کنار رودخانههای منطقه گرمسیری مانند فرات و کارون زندگی کنند چون به دلیل گرما در اکثر روزهای سال میتوانستند در آب جاری تعمید بجا آورند. از طرف دیگر آنها به سیاست هیچ علاقهای ندارند و تبلیغ و تبشیر و عضوگیری در این دین وجود ندارد یعنی ورود ممنوع و خروج آزاد است.
جمعیت کل مندائیی ها در جهان ۷۵ هزار نفر است
دکتر مسعود فروزنده، نویسنده کتاب “ایران سرزمین صلح ادیان” میگوید:
قوم صابئین مندایی پیروان حضرت یحیی هستند که نزدیک به ۱۹۵۰ سال پیش به دلیل اذیت و آزار برخی از اهالی شهر قدس (اورشلیم) به سوی رودخانه فرات مهاجرت و در شهرهای بغداد، بصره، عماره، خرمشهر و هویزه و شوشتر مستقر شدند.
احکام ازدواجصبی های مندایی، کمی در ازدواج و ایجاد رابطه خونی با دیگر ادیان سخت گیرند و صبی ها اعتقاد دارند که وقتی آدم و حوا خلق شدند و ازدواج کردند، صاحب سه دختر و سه پسر شدند و چون در دین صابئین ازدواج برادر و خواهر ممنوع بود، از دنیای نور و به امر خداوند شصت خانواده مشابه این خانواده هشت نفری به زمین فرستاده شد که اینها اولین اجتماع بشری را شکل دادند
صابئین براى عبادت و انجام مراسم مذهبى خود معابدى دارند. صابیان قدیم براى هر یک از سیارات هفتگانه معبدى داشتند و گفته مى شود خانه کعبه را معبد سیاره زحل قرار داده بودند. آنان به پرستش ماه نیز اهمیت مى دادند. معابد ایشان همیشه کنار رود جارى بنا مى شود و تنها روحانیون آنان حق ورود به معابد را دارند. در این معابد کتب مذهبى نیز نگهدارى مى شود. گفته مى شود که معابد صابى داراى اسلوب و ساختمانى ویژه اى است که درب آنها باید به سوى ستاره جدى باز شود. ساختمان از نى و بوریا فراهم مى شود
اعتقاد بر این دارند که دهر قدیم است و هر کس بمیرد روحش به کالبد شخص دیگر منتقل می شود و نیز معتقدند که فلک با همراه موجوداتی که در جوف آن است در حال افتادن در فضای لایتناهی است و چون در حال سقوط و افتادن است حرکت دورانی به خود می گیرد چون هر چیزی که گرد باشد وقتی از بالا سقوط کند حرکت دورانی به خود می گیرد. بعضی نیز پنداشته اند که آنها به حدوث عالم قائل هستند. عده ای از صابئیان که به حرافی هم معروفند به قدمای خمسه معتقدند که دو تای آنها زنده اند چون باری تعالی و نفس، و یکی از آنها اثرپذیر است و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر نه زنده اند و نه فاعلند و نه منفعل و آنها عبارتند از دهر و قضا (زمان و مکان).
فرایض دینی صابئین مندائی شامل: غسل تعمید، معاد، رشامه و براخه(وضو و نماز) روزه و خیرات(زکات)، اعیاد و رعایت محرمات هستند.
▪️ روحانیت و درجات دینی آنها به ترتیب :اشکاندا – ترمیدا – گنزورا – ریشا اد اما – ربانی میباشند
۱) اشکندا: فردی است که در ماسم تعمید، همیار ترمیدا، و مراسمی از قبیل ذبح، دخرانی و … را انجام میدهد.
۲) ترمیدا: بعضی از مراسم عقد ازدواج را علاوه بر تعمید و سایر مراسم دینی انجام میدهد.
۳) گنزورا: مراسم عقد ازدواج را علاوه بر تعمید و سایر مراسم دینی انجام میدهد.
۴) ریشا اداما: روحانی که رهبری قوم مندائیان به عهده وی میباشد. ربانی به پیامبران گفته میشود
محرمات آنان شامل:
الف) مشروبات مسکر- خوردن گوشت حیوانات غیر از خوردن گوشت گوسفند نر – همچنین پرندگان شکاری و گوشتخوار – ماهی های بچهزا
ب) دروغ – دزدی – زنا – رباخواری – لهو و لعب – و هر عمل خلاف احکام دینی دیگر
ج) ادواج با خواهر، خاله، عمه، زن برادر، زن پدر، و افراد غیرصابئین مندائی
اعیاد صابئین مندائی شامل چهار عید دهوار پروانایا( عید آغاز خلقت توسط خداوند) که به پنجه معروف است – دهوا ربا ( عید بزرگ بهمناسبت آغاز سال مندائی) دهوا حنینا ( عید کوچک بهمناسبت کامل شدن زمین بهامر خداوند) – دهوا دیمانه ( میلاد حضرت یحیی(ع)
رهبر پیروان دین مندائی که در شهر اهواز زندگی می کرد امسال درگذشت.
گنزبرا “جبار چحیلی” معروف به “شیخ جبار طاووسی” رهبر مندائیان (صابئین) جهان در سن ۹۱ سالگی در منزل مسکونی اش در اهواز درگذشت.
تحقیق و جمع آوری: اسماعیل امینی