یک نوع دعا ، دو نتیجهی متفاوت
با توجه به آیات قرآن کریم، دو شخص در دریا غرق شدند، هر دو هنگام غرق شدن خدا را به فریاد خواندند، خداوند متعال دعای یکی از آنان استحابت نمود و او را نجات داد اما دیگری را نه!
آیات زیر را بنگرید:
۞ وَجَاوَزْنَا بِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْیًا وَعَدْوًا ۖ حَتَّىٰ إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ – بنیاسرائیل را از دریا عبور دادیم. فرعون و لشکریانش، برای ظلم و تعدّی، آنان را دنبال کردند و در پی ایشان راه افتادند، تا بدانجا که (گذرگاه دریا به هم آمد و آب از هر سو ایشان را در برگرفت و) غرقاب فرعون را در خود پیچید. (در این هنگام بود که) گفت: ایمان دارم که خدائی وجود ندارد مگر آن خدائی که بنیاسرائیل بدو ایمان آوردهاند و من از زمرهی فرمانبرداران (و مطیعان فرمان یزدان) هستم.
سوره یونس آیه ۹۰
آلْآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَکُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ – آیا اکنون (که مرگت فرا رسیده است و توبه پذیرفتنی نیست، از کردهی خود پشیمانی و روی به خدای میداری؟) و حال آن که قبلاً سرکشی میکردی و از زمرهی تباهکاران بودی. سوره یونس آیه ۹۱
وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَىٰ فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ
(یاد کن داستان یونس ملقّب به) ذوالنون را در آن هنگام که (بر قوم نافرمان خود خشم گرفت و ایشان را به عذاب خدا تهدید کرد و بدون دریافت پیام آسمانی، از میانشان) خشمناک بیرون رفت و گمان برد که (با زندانی کردن و دیگر چیزها) بر او سخت و تنگ نمیگیریم.
(سوار کشتی شد و کشتی به تلاطم افتاد و به قید قرعه مسافران و کشتیبانان او را به دریا انداختند و نهنگی او را بلعید.) در میان تاریکی ها (ی سهگانهی شب و دریا و شکم نهنگ) فریاد برآورد که (کریما و رحیما!) پروردگاری جز تو نیست و تو پاک و منزّهی (از هرگونه کم و کاستی، و فراتر از هر آن چیزی هستی که نسبت به تو بر دلمان میگذرد و تصوّر میکنیم. خداوندا بر اثر مبادرت به کوچ بدون اجازهی حضرت باری) من از جملهی ستمکاران شدهام (مرا دریاب!). سوره انبیاء آیه ۸۷
فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَکَذَٰلِکَ نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ
دعای او را پذیرفتیم و وی را از غم رها کردیم، و ما همین گونه مؤمنان را نجات میدهیم (و در برابر دعای خالصانه، آنان را از گرفتاریها میرهانیم). سوره انبیاء آیه ۸۸
با توجه به آیات فوق، فرعون و حضرت یونس در دریا غرق شدند، هر دو خدا را به فریاد خواندند، خداوند دعای یونس را استجابت کرد و او را نجات داد اما دعای فرعون را نپذیرفت و او هلاک شد.
رمز نجات یونس و نابودی فرعون در چیست و اسرار این تفاوت در کجاست؟
دانشمندان اسلامی ، با توجه به آیات فوق الذکر دو تفاوت اساسی در بین یونس و فرعون ذکر کردهاند که عبارتند از :
۱- یونس پیشینهی سوء ندارد و فقط به طور مقطعی، مرتکب نافرمانی خدا شده و بدون اذن خدا ، قوم خود را ترک کرده است و در دل دریا و میان شکم نهنگ پی به اشتباه خود برده و با پشیمانی تمام اقرار و اعتراف به گناه خود کرده و خدا را منزه از هر عیب و نقصی میستاید و ظلم را به خود نسبت میدهد و با یقین تمام، خدا را به فریادرسی میخواند ، خداوند به فریاد او رسیده و او را از بلا میرهاند؛ اما فرعون پیشینهی سوء و کارنامهی مملو از فساد و گناه دارد، هنگام غرق شدن که دست خود را از دنیا کوتاه میبیند، ندای توحید سر میدهد و از خدا نجات میخواهد، لکن خداوند کارنامهی سیاه او را اینچنین به یادش آورده :« آلْآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَکُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ» – آیا اکنون ؟! و حال آن که قبلاً سرکشی میکردی و از زمرهی تباهکاران بودی. سوره یونس آیه ۹۱
طبق فرمودهی پیامبر(ص) ، این یک قانون و سنت الهی است که:« تَعَرّف إلی اللّه فِی الرَّخاءِ ، یَعرِفکَ فی الشِّدهِ» – خدا را هنگام رفاه و آسایش و خوشی بشناس و فرامین او را اجرا کن، او نیر هنگام سختی و بلا ومصیبت تو را می شناسد و به فریادت خواهد رسید.
۲- هر چند در ظاهر ندا و فریاد یونس و فرعون شبیه یکدیگر هستند، اما در واقع یک تفاوت اساسی و بنیادین دارند. یونس میگوید:« لا إلهَ الاّ انت» – پروردگارا، فرمانروا و فریادرسی بجز تو وجود ندارد. این تعبیر بیانگر یقین کامل یونس در مورد خداوند است زیرا با لفظ مستقیم « انت» خدا را میخواند؛
اما فرعون میگوید: « لا اله الا الذی آمنت به بنو إسرائیل » – ایمان آوردم که فرمانروا و فریادرسی نیست بجز خدایی که بنیاسرائیل(موسی و پیروانش) به او ایمان آوردهاند.
این تعبیر بیانگر این نکته است که
فرعون همچنان یقین ندارد و در مورد فرمان روایی و فریادرسی خداوند ، شک و تردید دارد و برای دفع بلا به آن متوسل میشود و با تقلید از بنی اسرائیل ابراز ایمان میکند و گرنه خود از روی دلیل به یقین و اقناع نرسیده است.
والسلام علی من اتبع الهدی.
عبدالرحمن جعفری