آیا برای انسان جایز است که در قید حیات، عضوی از اعضای بدنش را به دیگری ببخشد؟
جواب:
می توان گفت: تصرف و بهره مندی از اعضاء بدن همچون مال، از آنِ خداوند است و قرآن در این آیه بدان اشاره می نماید: «وآتوهم من مال الله الذی آتاکم»
خداوند انسان را صاحب ثروت می کند، از آن جهت که ثروت به او اختصاص دارد و می توان در آن دخل و تصرف نماید.
بنابراین همان طور که برای انسان جایز است که بنا به هر مصلحتی، جزئی از مال خود را به شخص دیگری –که بدان نیازمند است– ببخشد، به همان طریق مجاز است جزئی از بدنش را به کسی که به آن احتیاج دارد عطا کند.
تفاوت این دو –بخشش مال و بخشش عضو بدن– در این است که انسان اجازه دارد تمام مال خود را تبرع یا صدقه نماید، ولی به تبرع کل جسم مجاز نیست. برای انسان مسلمان جایز نیست که به سبب نجات بیمار از مرگ یا از درد سوزناک و سختیها و مشکلات زندگی از جان خود بگذرد، چون حفاظت از نفس خود، مقدم است.
بصورت بسیار مختصر: جواز اهداء عضو مقید است و تبرع به اندامهایی که بیش از یک عدد در بدن نیست، همچون قلب یا کبد و امثال آن –و شخص در حال حیات باشد– جایز نیست، زیرا شخص بدون هر یک از آن اندامها قادر به ادامه زندگی نیست و طبق قواعد شرعی: «الضرر لایزال بالضرر» جایز نیست. زیرا قاعده “الضرر یزال» را مقید کرده است. بنابراین تبرع اندامهای اساسی و ظاهری بدن مانند: چشم و دست و پا جایز نیست، چرا که در این صورت ضرر دیگری با ضرر قطعی به خود برطرف می شود. به علاوه بی مصرف کردن اندامهای اصلی و اساسی بدن که بسیار سودمند نیز هست و زشت و کریه ساختن صورت و بدقواره شدن اندام را در پی خواهد داشت.
این حکم در مورد اندامهای داخلی بدن که جفت باشد و یا با از دست دادن یکی، دیگری نیز عاطل و بیمار می گردد نیز صادق است. چنین اندامهای جفتی، حکم یک اندام را دارند.
اگر زیان از دست دادن یک عضو، متوجه کسانی شود که بر او حق دارند مانند؛ همسر و فرزندان و طلبکاران قرض و مانند اینها، حق انجام این کار (اهداء عضو) را ندارد.
منبع: فقه معاصر دکتر قرضاوی ج: ۳
با اندکی تصرف و تلخیص
مترجم: علی اجاقی
سوزی میحراب