* مجوس فرقه ای از اهل کتاب
واژه مجوس در قرآن کریم یک بار آمده است آن هم در سوره مبارکه حج که می فرماید :إنّ الَّذين آمنواوالذين هادواوالصّابئين والنّصاري والمجوسَ والّذين اشركواإن الله يفصل بينهم يوم القيامةإن الله علي كل شيءقدير،قطعاً خداوند روز قیامت داوری خواهد کرد در میان مؤمنان و یهودیان و صابئان و مسیحیان وزرتشتیان و مشرکان(و بر حق و ناحق رابدانان می شناساند)[1].
طباطبایی معتقد است که‌این‌آیه‌دلالت و یا حداقل اشعاردارد بر اینکه زرتشتیان‌اهل کتاب می باشند.[2]
البته امام فخر رازی در تفسیر آیه مذکو راهل كتاب بودن مجوس را انكاركرده‌و‌می نویسد : مجوسیان کسانی هستند که از یک پیامبر حقیقی و راستین پیروی نمی کنند بلکه از یک متنبّی (مدعی نبوت) تبعیت می نمایند[3].
دراین میان‌احادیثی روایت شده مبنی بر اینکه پیامبر اسلام(ص) با مجوسیان آن رفتاری را داشتند که‌باسایراهل کتاب(یهود و نصاری)داشتند.
درزیربه‌نقل‌چندحدیث می پردازیم :
@امام شوکانی روایت کرده که عمربن خطاب (رض)از مجوس ، جزیه نمی گرفت ، تا آن زمان که عبدالرحمن بن عوف گواهی داد که رسول خدااز مجوس هَجَر جزیه می گرفته است[4].
@همچنین نامبرده در روایت دیگری چنین آورده،عمربن خطاب(رض) اظهار داشت نمی دانم با مجوس چگونه رفتار کنم ؟ ناگهان عبدالرحمن بن عوف آمد و گفت : گواهی می دهم که پیامبر فرمود: باآنان(مجوس) بسان اهل کتاب تعامل کنید[5].
لازم به ذکر است احادیث مربوط به مجوس و تعامل با آنان ماننداهل کتاب،در منابع فقهي وروائي شیعه و سنی آمده است .
صاحب جواهر،دريافت جزيه ازمجوس راامري مورداتفاق ذكركرده و مي نويسد:اصحاب پيامبر(ص)بر دريافت جزيه ازمجوس اتفاق نظرداشتندعلاوه براينكه فقهاي حجاز،عراق،شام،مصر وغيرآن درتمام ادوار و عصور،براين امر،فتوي داده وعمل كرده اند.[6]
در برخی از منابع شیعی آمده است که زرتشتیان، پیامبري داشته اند که به قتل رسیده و کتاب آسمانی آنها که بر روی دوازده هزار پوست گاو نوشته شده بود،در آتش سوزانده شده است[7].
بلاذري نیز درباره تعامل رسول خدا با مجوسیان یمن می گوید : پیامبر(ص)داعیانی به سرزمین یمن فرستاد و دستور داد تا از کسانی که مایلند بر دین مجوس یا نصاری یا یهود بمانند ،جزیه گرفته شود[8].
پیرامون تعامل و رفتار مسلمانان با مجوس عُمّان نيز روایت شده که پیامبر از آنان جزیه دریافت می کرده است[9] .
از گزارش های سیره نویسان و مورخان بر می آید که پیامبر اسلام (ص) در سال هشتم هجری، سفیر خود ، «علاء بن عبدالله حضرمی» را روانه بحرین فرمود ، در اثر تبلیغ او بیشتر تازیان آنجا ایمان آورده و عده اي از زرتشتیان هم به دین اسلام مشرف شدند ، ولی اغلب آنان به دین خود وفادار ماندند و همانند یهودیان بحرین و تحت همان شرایط جزیه پرداخت می کردند[10] .
و بالاخره مجوسيان ارمنستان و ایران که پس از وفات پیامبر(ص) به فتح مسلمانان در آمده بودند ، روایت های تاریخی حاکی است که آنان نيزجزیه می پرداخته اند.
دراينجاجاداردبه سخن علامه رشیدرضا توجه کنیم که می‌گوید : گرفتن جزیه از( اهل کتاب و) مجوس امری است مورد اجماع همه و در این باره اختلافی(ميان فقهاي مسلمان) سراغ ندارم[11].
ناگفته نماند،فقهاي شيعه،مجوس را يكي ازسه فرق اصلي اهل كتاب مي دانند[12]ولي فقهاي اهل سنت آنراشبيه اهل كتاب معرفي مي كنند[13]وهركدامازفريقين به دلائلي تمسك جسته كه ذكرآن دراين رساله باعث اطناب وتطويل خواهدشد،وآنچه اهميت دارداين است كه فقهاي هردومذهب برتعامل باآنان ماننديهودونصاري اتفاق نظردارند.[14]
منابع :
1. سوره حج ، آیه 17. 2.محمد حسین طباطبائی ، تفسیر میزان ،ج14، ذیل آیه.
3. الفخر الرازی ،التفسیر الکبیر ، ج23، ص 18-19. 4. الشوکانی ، نیل الاوطار ، ص 212 .
5. همان. 6. محمد حسن النجفی ، جواهر الکلام ، ج 21 ،ص 229 – 230.
7.علامه حلی،تذکرةالفقهاء،ج1،ص 438؛النجفي،جواهر،ج21،ص228.
8. البلاذری ، فتوح البلدان ، ص 93. 9. محمد جریر الطبری ، تاریخ الطبری ، ج 3 ، ذیل اخبار سنه 8.
10. البلاذری ، فتوح البلدان ، ص 308. 11. رشید رضا ، تفسیر المنار ، ج 10 ،ص 303.
12. النوری الطبرسی ، مستدرک الوسائل ، ج11 ، ص 101 ؛ النجفی ، جواهر الکلام ، ج 21 ، ص 228 ؛ الحر العاملی ، وسائل الشیعه ، ج 6 ،ص 96. 13. ابن قدامه ، المغنی ، ج 10 ،ص 560. 14. علامه حلی ، مختلف الشیعه ، ج 4 ، ص 424 ؛ ابن قدامه ، المغنی ، ج10 ، ص 559.
رسول رسولی کیا کارشناس ارشد قرآن و سیره
