نویسنده: بیان عزیزی
اساس و پايه زندگي مشترك بر انس، محبت و عاطفه بنا شده است تا زمينة آرامش زن و شوهر فراهم شود. قرآن كريم مي‌فرمايد: «و از آيات و نشانه‌هاي خداوند اين است كه براي شما از خودتان همسراني قرارداد تا پيش آنها آرام بگيريد و در ميان شما مودت و رحمت قرارداد. به درستي كه در اين كار نشانه‌هايي است براي آنان كه بينديشند»
( سوره روم آیه 21 )
در مدرسه رمضان طبق آیات قرآن و احادیث می آموزیم که : رابطه بین زن وشوهر در ماه مبارک رمضان باید چگونه تنظیم گردد و چگنه باید باشد، حکم اسلامی وشرعی همین است که این رابطه باید به تناسب روز های غیر رمضانی باید هر چه بیشتر محکم و بی نهایت صمیمی ، عاطفوی ،گرم وصفا ء ودر فضای مودت ورحمت باشد .
يکي از اشتباهات که در فهم تعدادی از مسلمانان درباره ماه مبارک رمضان بوجود آمده است اینست که : گمان مي کنند که در ماه رمضان باید این روابط با دقت خاصی تنظیم و حتی همبستري با همسر را بر خود حرام میدارند .
خدمت این هموطنان باید گفت : اين نظر یه کاملا اشتباه است، زيرا همبستري فقط در روز (از طلوع فجر تا اذان مغرب) حرام است و حال آنکه همبستر شدن در شب براي روزه داران حلال است.
همبستر شدن در شب رمضان :
پروردگار با عظمت در سوره بقره آیه ( 187 ) میفرماید :
« أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنكُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا كَتَبَ اللّهُ لَكُمْ.. »
( در شبهاى روزه (ماه رمضان)، آمیزش با همسرانتان براى شما حلال شد، آنها براى شما (همچون) لباسند
شما براى آنها (همچون) لباس. خداوند مىدانست که شما به خود خیانت مىکردید (وآمیزش را که ممنوع بود، بعضاً انجام مىدادید) پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت. اکنون (مىتوانید) با آنها هم بستر شوید و آنچه را خداوند بر شما مقرّر فرموده، طلب کنید. )
وهمچنان پروردگار با عظمت ما میفرماید : « وَ کُلُواْ واشْرَبُواْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمْ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الْصِّیَامَ إِلَى الَّیْلِ وَلاَ تُبَشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَکِفُونَ فِى الْمَسَجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ ءَایَتِهِ لِلْنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ.
( و بخورید و بیاشامید تا رشته سفید از رشته سیاه (شب) براى شما آشکار گردد. سپس روزه را تا شب به اتمام رسانید. و در حالى که معتکف در مساجد هستید، با زنان آمیزش نکنید. این حدود واحکام الهى است پس (به قصد تجاوز وگناه) به آن نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیات خود را براى مردم، روشن مىسازد، باشد که پرهیزگار گردند. »
در آغاز نزول حكم روزه، مسلمانان تنها حق داشتند قبل از خواب شبانه تنها در وقت معین غذا بخورند، و اگر احیانآخوابش مىگرفت بعد از بیدارى حقّ خوردن غذا را نداشت.
در حدیث متبرکه آمده است :
« عَنِ الْبَرَاءِ رضي الله عنه قَا ل:َ كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم إِذَا كَانَ الرَّجُلُ صَائِمًا فَحَضَرَ الإِفْطَارُ فَنَامَ قَبْلَ أَنْ يُفْطِرَ لَمْ يَأْكُلْ لَيْلَتَهُ وَلا يَوْمَهُ حَتَّى يُمْسِيَ وَإِنَّ قَيْسَ بْنَ صِرْمَةَ الأَنْصَارِيَّ كَانَ صَائِمًا فَلَمَّا حَضَرَ الإِفْطَارُ أَتَى امْرَأَتَهُ فَقَالَ لَهَا: أَعِنْدَكِ طَعَامٌ؟ قَالَتْ لا وَلَكِنْ أَنْطَلِقُ فَأَطْلُبُ لَكَ وَكَانَ يَوْمَهُ يَعْمَلُ فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ فَجَاءَتْهُ امْرَأَتُهُ فَلَمَّا رَأَتْهُ قَالَتْ: خَيْبَةً لَكَ فَلَمَّا انْتَصَفَ النَّهَارُ غُشِيَ عَلَيْهِ فَذُكِرَ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَنَزَلَتْ هَذِهِ الآيَة:ُ ]أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ[ فَفَرِحُوا بِهَا فَرَحًا شَدِيدًا وَنَزَلَتْ: ]وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ» . (بخارى:1915
( براء رضي الله عنه ميگويد: هنگامي كه بعضي از ياران رسول الله صلى الله عليه وسلم روزه ميگرفتند و زمان افطار فرا مي رسيد و قبل از اينكه افطار نمايند، خواب ميرفتند، آن شب و روز بعد تا وقت افطار، چيزي نمي خوردند. (زيرا ابتدا چنين بود كه بعد از خوابيدن در شبهاي رمضان، ، خوردن، آشاميدن و همبستري، ممنوع بود).
در روایات اسلامی آمده است که : روزي، قيس بن صرمة انصاري روزه بود. هنگامي كه وقت افطار، فرا رسيد، نزد همسرش آمد و پرسيد: براي خوردن چيزي داري؟ همسرش گفت: خير، ولي صبر كن تا چيزي برايت پيدا كنم.
قيس بن صرمه كه كار ميكرد (قبل از اينكه همسرش برگردد)، خوابش بر د. وقتي همسرش آمد و ديد كه شوهرش خواب رفته است، گفت: افسوس كه به خواسته ات نرسيدي. روز بعد هنگام ظهر، قيسبن صرمه از شدت گرسنگي، بیهوش شد وبر زمین افتاد.
آن حضرت صلى الله عليه وسلم را از اين جريان مطلع كردند. آنگاه، اين آيه نازل شد: »أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ » (همبستري با زنان در شب هاي رمضان، براي شما حلال شد). صحابه از نازل شدن اين آيه، خيلي خوشحال شدند.
همچنين، اين آيه نازل شد: « وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ» بخوريد و بياشاميد تا اينكه نخ سفيد (روشني صبح) از نخ سياه (تاريكي شب) كاملاً براي شما آشكار بشود.
در حدیثی شریف آمده است :« عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ رضي الله عنه قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: « حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ» عَمَدْتُ إِلَى عِقَالٍ أَسْوَدَ وَإِلَى عِقَالٍ أَبْيَضَ فَجَعَلْتُهُمَا تَحْتَ وِسَادَتِي، فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ فِي اللَّيْلِ فَلا يَسْتَبِينُ لِي فَغَدَوْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرْتُ لَهُ ذَلِكَ فَقَالَ: «إِنَّمَا ذَلِكَ سَوَادُ اللَّيْلِ وَبَيَاضُ النَّهَارِ». (بخارى:1916)
( عدي ابن حاتم رضي الله عنه ميگويد: وقتي كه اين آيه « حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ » نازل شد. يك طناب سياه و يك طناب سفيد را زير بالشت خود گذاشتم. تمام شب به آنها نگاه ميكردم ولي براي من قابل تشخيص نبودند.
هنگام که صبح شد، نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم رفتم و ماجرا را برايش تعريف كردم. فرمود: «منظور از نخ سياه، تاركي شب و منظور از نخ سفيد، روشني
، ما را مؤاخذه نکن.(بقره،286)”. مجموع فتاوی و رسائل(19/343)
اما اگر به حکم تحریم عمل جماع هنگام روزه رمضان آگاه بوده، ولی حکم کفاره آنرا نمی دانسته است، در اینصورت کفاره از او ساقط نمیشود و باید کفاره را بدهد، و این کفاره عبارت است از آزاد کردن برده، اگر نتوانست دو ماه را پی در پی روزه بگیرد و اگر توانایی نداشت باید خوراک شصت فقیر را بدهد یا به آنها صبحانه و یا شام دهد یا به هرکدام از آن شصت نفر 1/4 صاع گندم یا برنج دهد و بهتر آنست که همراه آن گندم یا برنج گوشت یا غیر آن هم بدهد.
ولی کفاره زن:
در مورد اینکه آیا بالای زن هم کفاره واجب است ویا خیر ؟
علما ء در این مورد اختلاف رای دارند:
بنا به مذهب جمهور علما برای اینکه کفاره چنین روزه ای را پرداخت کنند زن و مرد هر دو یکسان هستند، مادام اینکه هر دو در حال اختیار در روز رمضان که نیت روزه آورده باشند، به عمد قصد جماع و هم خوابگی کنند.
اما اگر جماع از روی نسیان یا از روی عدم اختیار و اجبار از سوی هردوی زن و شوهر صورت گرفت یا اینکه نیت روزه نکرده بودند، در آن صورت بر هیچکدام از آنان کفاره واجب نیست (بلکه فقط قضای آن واجب است.
اما اگر مردی زنش را مجبور به جماع و همخوابگی نمود، یا اینکه زن بنا به عذری اصلا روزه نبود، در آن صورت فقط کفاره بر مرد واجب است نه بر زن.
و بنا به مذهب امام شافعی در هیچ حالی بر زن کفاره واجب نیست، خواه شوهر او را مجبور کند یا اینکه او را مجبور نکند. بر زن واجب است که فقط آن را قضاء کند. نووی گفته است بطور کلی قول اصح آنست که کفاره جماع در روز رمضان، تنها بر مرد واجب است نه برزنش، بنابر این شوهر، فقط یک کفاره از بابت خودش می دهد و بر زن چیزی بعنوان کفاره واجب نیست و وجوب کفاره به زن تعلق نمی گیرد، چون کفاره، یک حق مالی است ویژه جماع، و اختصاصاً به مرد تعلق می گیرد نه به زن، همانگونه که مهریه نیز تنها برعهده مرد است.
ابو داود می‌گوید:
از امام احمد سئوال شد: اگر کسی در روز رمضان، با زنش جماع کرد، آیا بر زن نیز کفاره واجب است؟ او گفت: ما نشنیده ایم که بر زن کفاره واجب باشد. مولف «المغنی« گفته است: بدان علت می گویند بر زن کفاره واجب نیست که پیامبر صلی الله علیه و سلم به کسی که در روز رمضان جماع کرده بود، دستور داد که برده ای را آزاد کند و به زن وی چیزی نفرمود با وجود اینکه می دانست که آن زن هم در جماع سهیم بوده است.
اما بنظر می رسد که قول راجح همان قول جمهور علما باشد، یعنی اگر زن به اختیار خود جماع نمود، او نیز باید کفاره دهد ولی اگر بدون اختیار بود فقط قضای یک روز را بجا می آورد والله اعلم.
ولی اگر روزه ماه رمضان نباشد، مانند روزه نذری یا قضای روزه رمضان باشد چنانچه کسی با جماع روزه را باطل‌کندکفاره بر وی واجب نیست.
در ماه رمضان موارد زیر ما بین زن و شوهر باعث باطل شدن روزه آنها می شود:
– آمیزش، که باید کفاره سنگینی بدهند.
3- اگر مرد به زن دخول کند – حتی اگر منی هم انزال نکند – روزه هر دو نفر آنها باطل است، و باید هر دو کفاره سنگینی بدهند.
2- خروج منی از مرد – یا ارضا شدن زن .
یعنی اگر مرد دخول هم نکند، چنانچه منی انزال کند یا زن ارضاء شود، روزه باطل آنها است ولی کفاره ندارد درعوض باید آنرا قضاء کنند.
– در شب ( یعنی در فاصله بین اذان مغرب تا نزدیک به اذان صبح ) تمامی اعمال فوق و دیگر کارها ایرادی ندارد.
– اما اعمالی همچون بازی کردن و ملاعبه و بوسیدن و سایر اعمالی که موجب انزال منی ( یا ارضای زن ) نمی شوند، جایز است.
به دلیل فرموده الله تعالی: « فَالْآَنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ» البقرة/187.
یعنی: «پس هم اکنون (از غروب) می توانید با آنان (زنانتان) آمیزش کنید و چیزی که خدا برایتان نوشته است را بخواهید و بخورید و بیاشامید تا آن گاه که رشته سپیده بامداد از رشته سیاه شب (طلوع فجر) برایتان از هم جدا و آشکار گردد».
در آیه مبارکه متوجه می شویم که: از لحظه ای که افتاب بطور کامل غروب می کند تا وقت طلوع فجر صادق (اذان صبح) آمیزش با زنان جایز است، همانطور که خوردن و نوشیدن جایز است، و مفهوم مخالف آن اینست که از لحظه طلوع فجر صادق تا وقت غروب افتاب ، آمیزش یا خوردن و نوشیدن جایز نیست.
اما بوسه کردن زن در رمضان :
پيامبر اسلام ميفر مايد :« وقتى كه انسان روزه مى گيرد لازم است كه گوش ها ، چشم ها ، زبان ، دست ها وتمام اعضاى بدن خود را از كار هاى نا پسند يده باز دارد » . ولی باآنهم زندګی زن شوهری زندګی است که توجه به آن نیز مهم واساسی میباشد . در نزد بسیاری از روزه داران سؤال مطرح میشود که آیا بوسه کردن روزه را باطل می سازید یا خیر .؟
روزه (زنش) را بوسه ميداد و ملاعبه ميكرد» (صحيح بخارى 1927 و صحيح مسلم 1106)، لذا ملااعبه بين زوجين هنگام روزه جائز است ولى بشرطى كه زوجين متاكد باشند كه این ملاعبه شان به جماع منجر نشود و يا منى انزال نشود وگرنه اگر شخص روزه دار در برابر شهوت ضعيف باشند اين امر براى آنها جائز نيست و بايد از این نوع ملاعبه ها جدآ جلو ګیری نمایند ، زيرا ممكن است منى انزال شود و روزه شان باطل شود و يا این ملاعبه ها به جماع منجر شود كه در نتیجه كفاره روزه دو ماه پى در پى بر آنها واجب ميگردد.
ابن قدامه در كتاب« المغني» گفته است : كسى كه : زن خویش رابوسه میکند از سه حالت خارج نيست:
1- منى انزال نشود، كه در اينصورت بدون خلاف اهل علم روزه باطل نميشود.
2- منى انزال شود، كه در اينصورت بدون خلاف اهل علم روزه باطل ميشود.
3- مذى خارج شود، كه نزد امام احمد بن حنبل و امام مالك روزه باطل ميشود و نزد امام ابو حنيفه و امام شافعى و حسن و شعبى و اوزاعى روزه باطل نميشود زيرا در خروج مذى غسل واجب نيست، و اين قول (يعنى عدم بطلان روزه هنگام خروج مذى) راجح ميباشد.
و ابن تيميه نيز قول عدم بطلان روزه هنگام خروج مذى را ترجيح ميداند و ميگويد هيچ دليلى از شريعت بر بطلان روزه هنگام خروج مذى وجود ندارد و در شرع براى باطل شمردن روزه نياز به دليل است ولى دليلى نيست.
نتيجـه كلـى :
بوسه براى روزه دار خواه جوان باشد يا پير مباح است ، وفرق ميان بوسيدن رخسار ، دهن ، لمس توسط دست ومعانقه وجود ندارد البته اين اباحت براى كسانى ميباشد كه ميتواند خود را اداره كند.
اما اشخاصى كه ميدانند بدين ترتيب شهوتش به حر كت در آمده يا خوف جماع يا انزال وجود داشته باشد ، طوريكه احناف وشوافـــع هر دو در مورد متفق القول اند اينكار براى روزه دار مكروه است.
روزه دار نباید فراموش کند كه شب دراز در پیش رو دارد ، ومسلمانان در روزه رمضان ما نند سائر ايام در عمل مداوم ميباشد ، واحتمال اينكه همچو كار منجر به انزال ووقوع آنچه كه در شريعت مكروه است نگردد بهتر خواهد بود ، در ماه مبارك رمضان اصلآ دست به چنين كارى نز نند.
استنتاج فقهى :
با همسر خود يكجا ء خوابيدن ، ملاعبه كردن وبوسه وكنار آمدن ، تا زمانيكه خطر انزال منى ويا وقوع جماع نباشد ، همه درست است.(ولى اگر به بوسه كردن ويا لمس ويا جماع در غير فرج ودبر انزال گردد ، روزه اش فاسد گرديده ، بر آن قضا ء واجب ميشود ، نه كفاره . )
بیان عزیزی/پاوه
۱۸ ماه مبارک رمضان
۲۰فروردین ۱۴۰۲
